‘आस्था र नास्ता’ बीचको लडाइँमा ओखलढुंगे एमालेले खोजेका सर्वमान्य ईश्वर

ओखलढुंगा एमालेको जिल्ला अधिवेशनको पूर्वसन्ध्यामा यो शीर्षकमा लेख्दै गर्दा केही ‘अजासु’ हरूलाई लाग्ला कि यसले ईश्वर पोखरेलविरुद्ध लेख्यो । तर, यहाँ उनका पक्ष या विपक्षमा होइन कि उनको भूमिकाले ओखलढुंगाको वाम जनमत र एमालेको पार्टी जीवनमा आएको उथलपुथलको समीक्षा गर्न लागिएको हो ।

ईश्वर पोखरलले देशका ठूला नेता, एमालेका वरिष्ठ उपाध्यक्ष र अझ मेरै पालिका (चिसंखुगढीको माम्खा) मा जन्मिएका व्यक्ति हुन् । राज्य र पार्टी सत्तामा लामो समय उच्च नेतृत्वको भोग गर्ने भित्रमा उनी पनि पर्छन् । उनी जिल्लाको सर्वमान्य र सर्वोच्च नेताका रूपमा स्थापित हुँदा सबैभन्दा खुसी हुनेमा यही पंक्तिकार पनि पर्छ ।

ईश्वर पोखरेललाई मैले ओखलढुंगामा जन्मेका नेता हुन् भनेर ‘प्रतिगमन आधा सच्चिएपछि’ बनेको ‘अग्रगामी देउवा सरकार- २०६१’ का उद्योग बाणिज्य तथा आपूर्तिमन्त्रीका रूपमा चिनेको हुँ । पोखरेल मन्त्री हुँदा पेट्रोलियम पदार्थको मूल्यवृद्धिको रूपमा अखिलको आन्दोलनमा सहभागी फुच्चे पात्र म पनि थिएँ ।

मेरो पुस्ताले ओखलढुंगामा उनलाई समाचारमा सुने जाने पनि प्रत्यक्ष रूपमा बेला-बेला अतिथिका रूपमा २०६५ पछि मात्र भेटेको हो । त्यसअघि र भूमिगतकालमा उनले संगठन निर्माणमा प्रशस्तै योगदान गरेका होलान्, त्यो इतिहास छुट्टै लेखौंला ।

तर, अहिले ओखलढुंगामा जब जब उनको नाममा बहस हुन्छ, तब तब एमालेभित्र झगडा र बाहिरको वामपन्थी जनमत उनको विरुद्धमा बहसमा उत्रिन्छ । वरिष्ठ नेताविरुद्ध वाम जनमत र अधिकांश कार्यकर्ता किन पैरवी गर्छन् त ? यसैको नालीबेली खोतल्न यस आलेखमा एमाले ओखलढुंगाको पछिल्लो राजनीतिक जीवनमा उनी कसरी प्रस्तुत भए भन्ने समीक्षा गर्न खोजिएको हो ।

सर्वमान्य विगत, पक्षधरताको वर्तमान

राजनीतिक उचाइका हिसाबले उनीभन्दा उँचो कदको ओखलढुंगाको नाम जोडिने अर्को नेता अहिलेसम्म नेपालमा छैन । शुरुवातमा उनी जिल्लाका लागि सर्वमान्य जस्ता थिए । उनलाई २०६० पछि जिल्लाको सबैभन्दा ठूलो कार्यक्रम २०६५ चैत २९ गते नेकपा एमालेको जिल्ला कार्यालय भवन (पुष्पलाल स्मृति प्रतिष्ठानको भवन) शिलान्यास गराउन एमालेले जिल्लामा प्रमुख अतिथि बनाएर ल्याएको थियो ।

त्यसयताका धेरै सार्वजनिक कार्यक्रमहरूमा उनलाई एमालेले ल्यायो । २०७० सालसम्म आउँदा उनलाई जिल्लाको निर्वाचन क्षेत्र नं. १ बाट संविधान सभाको उम्मेदवार बनाउने प्रस्ताव जिल्ला कमिटीले गरेको थियो । उनलाई तुलनात्मक रूपमा संगठन बलियो भएको क्षेत्र छानेर लड्न पनि केही नेताहरूले घरैमा पुगेर आग्रह गरेका थिए ।

यो प्रचार एमालेले निर्वाचनमा शक्ति आर्जन गर्ने अस्त्रका रूपमा पनि लिएको थियो । यसबारे पहिलो पटक समाचार तत्कालीन एमालेका जिल्ला सचिव यज्ञराज सुनुवारको अग्रहमा पंक्तिकारले लेखेको थियो । यसपछि ईश्वरको चर्चा जिल्लामा शुरू भएको हो । अन्य नेता नआउँदा पनि आफू जन्मेको जिल्ला भनेर उनले बढी नै माया गरेर धेरै पटक जिल्ला आउजाउ गरेका छन् । यसले एमालेको आन्त आन्तरिक जीवनमा फाइदा पनि भए होलान् ।

२०७० अघिसम्म सर्वमान्य नेताका रूपमा थिए, उनी । अझ महाधिवेशनमा प्रतिनिधि जाँदा गुट नछुट्याइ उनलाई सबै प्रतिनिधिले मतदान गर्ने भनेर निर्णयनै गरी महासचिवमा दुई-दुई पटक मतदान गरेर ओखलढुंगे एमालेजनले गुन लाएका थिए ।

उनको बाक्लो उपस्थितिपछि जिल्लामा एउटा यस्तो समूह निर्माण भयो त्यो समूहले एमालेका नाममा हुने वडा कमिटीका अधिवेशनमा पनि उनलाई सोध्न थाल्यो । साविक पोखरे गाविसको शौचालय उद्घाटन (खुल्ला दिसामुक्त घोषणा कार्यक्रम) मा पनि उनैलाई ल्याउनु पर्छ भनेर उनीनिकट व्यापारिक समूह लाग्दा एमालेभित्र चर्को विवाद भएको थियो । वडा कमिटी अधिवेशनमा समेत उनको सहमति लिन खोज्ने समूहकै कारण उनले जिल्लामा हस्तक्षेप बढाउन थालेको आरोप लाग्यो ।

२०७३ पुस २ गतेको एमालेको जिल्ला अधिवेशनमा उनको चाहिनेभन्दा बढी हस्तक्षेपले एमालेमा विग्रहमात्रै देखिएन त्यसको असर पार्टी सदस्यस म्म पुग्यो । उद्घाटन सत्रबाट बिदा भएर हिँडेका तत्कालीन महासचिव पोखरेल फर्किएर फेरि बन्द शत्रमा बसे । उनको उपस्थितिपछि जिसस हल बन्द सत्र नभएर । ‘हल्ला चौतारी’ जस्तो मात्र भएन, अधिवेशन ३ दिन लम्बियो ।

उनीनिकटका केही राजनीतिक कम तर ज्यादा व्यापारिक समूहको स्वार्थमा जिल्ला नेतृत्व चयन गर्न आडभरोसा मिल्यो । त्यसबेला पेशागत संगठनको तर्फबाट प्रतिनिधि रहेको यो पंक्तिकारलाई बन्दसत्रको मर्यादा भएन भनेबापत केही अराजक भीडले हलभित्र पस्न जबर्जस्ती रोक नै लगाएका थिए ।

प्रतिनिधि आएका व्यक्तिलाई ‘तँ कस्लाई समर्थन गर्छस्’ भनेर धम्क्याउने र प्रतिवाद गर्नेमाथि चेतावनी दिने काम भएका थिए । यस्तो अवस्था सिर्जना भएपछि एक तिहाइ प्रतिनिधि बन्द सत्रमै नबसी घर फर्किएका थिए ।

प्रतिनिधि नै धमाधम घर हिँड्न थालेपछि सहमतिमा एकखाले नेतृत्व चयन भयो । त्यसरी हिँडेका धेरै प्रतिनिधि तथा जिल्ला कमिटीका सदस्यहरू अहिले एमालेमा छैनन् । केही नेता अन्य पार्टी र कतिपय सदस्यता समेत नवीकरण नगरी बसेका छन् ।

पोखरेललाई धुरी मान्ने व्यापारिक समूह अहिले पनि एमालेमा निर्णायकजस्तै छ । उक्त समूहको बोलवाला रहेकै कारण एमालेका जीवनभर पसिना बगाएका पुराना र त्यागी कार्यकर्ताहरू एमाले भनेर हिँड्न रुचाउँदैनन् । यसरी गैरराजनीतिक व्यक्ति र समूहलाई लिफ्ट दिएकै कारण वामपन्थी रुझानका मतदाता र एमालेका पुराना नेता कार्यकर्ताहरू पोखरेललाई एमालेका अभिभावकका रूपमा स्वीकार गर्न अप्ठेरो मान्ने अवस्थामा पुग्दैछन् ।

यसको ज्वलन्त उदाहरण २०७४ को वाम गठबन्धनका उम्मेदवार कस्लाई बनाउने भन्नेमा पोखरेल र माओवादीका राम कार्कीको चर्चा भयो । पछि एमालेको भागमा संघीय प्रतिनिधिसभाको टिकट पर्ने भएपछि निर्वाचनमा पोखरेल ल्याएर लडाउनु पर्छ भनेर एउटा समूह सक्रिय थियो ।

त्यसबेला अधिकांश एमालेका कार्यकर्ता र गठबन्धनमा रहेको माओवादी केन्द्रले समेत ‘हाइट र वेट’ ले मात्रै चुनाव फेस गर्न सकिन्न भनेर जिल्ला पार्टीलाई सुझाव दिएका थिए । जिल्लामा पोरखेलले लिफ्ट दिएको गैर राजनीतिक स्वार्थ समूह र विवादास्पद व्यक्तिहरूको कारण उनी सर्वमान्य नेता बन्ने मौकाबाट वञ्चित हुँदै आएका छन् ।

सदस्यमा खुम्चिँदै एमाले

अघिल्लो अधिवेशनमा ९ हजार बढी संगठित सदस्य रहेकोमा अहिले ४ हजार १ सयमा सीमित हुनु ओखलढुंगाका राजनीतिक व्यापारीहरूको बाहुबली रवैयाको परिणाम हो । अझ लाजमर्दो विषय त जिल्ला कमिटीका १४ सदस्यले सदस्यता नै नवीकरण गरेका छैनन्, जो यही चैत २६-२७ गते हुने अधिवेशन आयोजक कमिटीका सदस्य छन् ।

त्यसरी एमालेमा निर्माण भएका गुट उपगुटले एमाले पार्टी नभएर अहिले व्यापारिक स्वार्थ समूहको झुण्ड जस्तो भएको छ । त्यसअघि पनि एमालेमा माधव नेपाल र केपी ओली गुट थिए । तर, ‘महाधिवेशनमा विवेक प्रयोग गर्ने, जिल्ला कमिटीमा गुटका कुरा नगर्ने भद्र सहमति’ थियो । त्यसैले कार्याकर्ताहरूले गुट भनेको नै बुझ्दैनथे ।

पोखरेल धृतराष्ट्र बनेर अराजनीतिक समूहलाई धाप मार्दा एमालेभित्र निर्माण भएको गुट अहिले व्यापारीहरूको एउटा समूहले चलाउँछ । त्यो समूहले उनको र शेरधन राईको नाम लिएर आफ्नै सहयोद्दा कमरेहरूमाथि लान्छाना र त्यस्तै परे भौतिक हमलाको धम्की पनि दिन्छ । यसरी जिल्लामा गुट बनाउने क्रममा तत्कालीन नेकपाकालमा प्रचण्ड-माधवविरुद्ध ओली समूह भनेर चिनिएको पुरानो समूहसमेत भत्किएर छिन्नभिन्न भइसकेको छ । त्यसअघिका केही नेता एकीकृत समाजवादीमा पुगेका छन् भने केही निष्कृय छन् ।

नास्ता र आस्थाको लडाइँ

यही अवस्थामा एमालेको जिल्ला नेतृत्व चयन हुँदैछ । अघिल्लो वर्षबाटै प्यानलगत प्रतिस्पर्धामा गएको एमालेको ओरालो यात्रा २०७३ को आठौं जिल्ला अधिवेशनबाट शुरू भएको थियो । २०७४ मा जितेका चारमध्ये दुई पालिका २०७९ मा गुमायो । संघ र प्रदेशका तीन सीटै गुमायो ।

हारको कारण गठबन्धन भनेर भनिए पनि एमाले राजनीतिक व्यापारीको कब्जामा पुगेपछिको परिणाम हो यो । नत्र समानुपातिक मत कांग्रेसभन्दा अहिले पनि एमालेको केही सय बढी नै छ र एमालेका राजनीतिक नेताहरूलाई नाकाबन्दी नगर्ने हो भने गठबन्धनकै बीच पनि एमाले बलियो शक्ति बन्ने थियो ।

यही चैतमा २६ देखि शुरू हुने दशौं जिल्ला अधिवेशनमा पनि पोखरेलको साथ पाएका छौं भन्ने त व्यापारिक समूह र तुलनात्मकरूपमा राजनीतिक समूहबीच चुनावी प्रतिस्पर्धा हुने निश्चित छ । यो अधिवेशनका प्रमुख अतिथि पनि वरिष्ठ उपाध्यक्ष पोखरेल हुनेछन् । उनी प्रमुख अतिथि हुने भएपछि व्यापारिक समूह उत्साहित देखिएको छ ।

२० देखि २०८० सम्म आइपुग्दा एमालेका सबै गतिविवि आस्थामा नभई ‘नास्ता’ मा चलेका छन् अर्थात् व्यापारिक समूहको लगानीबाट परिचालित छन् । यस पटकको निर्वाचनमा ‘आस्था’ कि ‘नास्ता’ कस्को जित हुन्छ भन्न फेरि निर्वाचन नै पर्खिनुपर्छ यस पटक पनि ‘आस्था’ र ‘नास्ता’ को लडाइँका पछि पोखरेलको नाम दुरूपयोग हुँदैछ ।

पोखरेलसामु अझै पनि एमालेको मात्र नभएर ओखलढुंगा जिल्लाकै सर्वमान्य नेता बन्ने अवसर कायमै छ । किनकी उनीजत्तिको उचाइ भएको र सक्रिय राजनीतिमा शीर्षस्थानमा रहेको नेता अर्को छैन । यसपटक उनले एमालेको नेतृत्व चयनमा २०७३ को पुनरावृत्ति गरेर एमालेमा राजनीतिक समूह समाप्त गर्छन् या उनका वरिपरिका व्यापारीहरूलाई रोकेर राजनीतिक चरित्र देखाउँछन् हेर्न बाँकी छ ।

(ढुंगाना समाजवादी प्रेस संगठनका केन्द्रीय सचिव हुन् । प्रस्तुत आलेख लेखकका निजी विचार हुन्)