बहसमा क्रिप्टोकरेन्सी: के वैधानिकता आवश्यक छ ? – Nepal Press

बहसमा क्रिप्टोकरेन्सी: के वैधानिकता आवश्यक छ ?

राष्ट्र बैङ्कले नै क्रिप्टोकरेन्सी बुझेन!

काठमाडौं । ‘विकेन्द्रिकृत विद्युतीय मुद्रा’ अर्थात् क्रिप्टोकरेन्सीले हालका दिनहरूमा विश्वभर निकै व्यापकता पाइरहेको छ । नेपालको छिमेकी मुलुक भारतले यसलाई नियमन गर्नका लागि गत जनवरीमा ‘नेसनल स्ट्रेटिजी अन ब्लकचेन’ ड्राफ्ट गर्‍यो । नेपालको कानूनले भने यस्तो मुद्रा र कारोवारलाई पूर्णतया अवैधानिक मानेको छ ।

पछिल्लो समय इन्टरनेटमा पनि क्रिप्टोकरेन्सीका सम्वन्धमा यथेष्ट बहस र सूचनाहरू भेटिन्छन् । तथापि नेपालमा भने यसबारे सही बुझाइ अझै निर्माण हुन सकेको छैन । धेरैले ‘बिटक्वाइन’ सुनेका र केही हदसम्म बुझ्का छन् । तर, ‘क्रिप्टोकरेन्सी’ भन्नु नै ‘बिट्क्वाइन’ र ‘बिट्क्वाइन’ भन्नु नै ‘क्रिप्टोकरेन्सी’ भन्ने आम बुझाइ पाइन्छ । सर्वसाधारणमा मात्र नभएर नेपाल राष्ट्र बैङ्कले समेत यस्तै मान्यता राखेको देखिन्छ । राष्ट्र बैङ्कले २०७४ साल साउन २९ गते जारी गर्दै ‘बिट्क्वाइन कारोवार नेपालमा गैरकानुनी रहेको’ जनाएको थियो । यसले क्रिप्टोकरेन्सीका अन्य क्वाइनहरूलाई समेट्न सकेको छैन ।

बिटक्वाइन र क्रिप्टोकरेन्सी

क्वाइनमार्केट क्यापको आँकडाअनुसार अहिले विश्वभर १० हजारभन्दा धेरै क्रिप्टोकरेन्सीहरू छन् । तीनै क्रिप्टोकरेन्सी अर्थात् क्वाइनमध्ये सबैभन्दा पहिलो, धेरै मूल्यको र चर्चित ‘बिट्क्वाइन’ हो । बिट्क्वाइन २००९ मा एक जापानी प्रोग्रामरले बनाएका थिए ।

अहिले विश्वमा बिट्क्वाइन जस्ता हजारौं क्रिप्टोकरेन्सीहरू छन् । ‘इथेरियम’, पोल्काडट, रिप्पल, डोजक्वाइन जस्ता अन्य क्वाइनहरू पनि क्रिप्टोकरेन्सी हुन् । तर, नेपालमा भने क्रिप्टोकरेन्सी भन्नु नै बिट्क्वाइन हो भन्ने बुझाइ हावी छ ।

अज्ञानता कि लापरवाही ?

नेपालमा हुने सम्पूर्ण आर्थिक कारोबारको नियामक निकाय हो, नेपाल राष्ट्र बैङ्क । देशभित्रका बैङ्क तथा वित्तीय संस्था र डिजिटल सेवा प्रदायकको समेत अभिभावकका रूपमा रहेको राष्ट्र बैङ्कले जारी गरेको बिट्क्वाइन सम्बन्धी सूचनाले यसको नीतिगत क्षमतामै प्रश्न चिह्न खडा गर्छ ।

नेपालको कानुनले ‘राष्ट्र बैंकबाट इजाजतपत्र लिएर मात्र विदेशी विनिमयको कारोबार गर्न सक्ने’ व्यवस्था लागु गरेको छ । र, क्रिप्टोकरेन्सीको कारोबार र त्यसमा लगानी गर्नका लागि विदेश पैसा पठाउनु पर्ने हुन्छ । त्यसरी स्वीकृति बिना पैसा पठाउने कार्यलाई नै गैरकानुनी भनिसकेपछि राष्ट्र बैङ्कले बिट्क्वाइनलाई मात्र समेटेर जारी गरेको सूचनाले सर्वसाधारणमा झन् भ्रम छरेको देखिन्छ । अन्य क्वाइनमा हुने लगानी चाहिँ वैधानिक हो त ? भन्ने प्रश्न पनि उठ्छ ।

लगानीको सम्भावना

पछिल्लो समय दैनिकजसो क्रिप्टोकरेन्सीमा लगानी गरेर मानिसले अचानक करोडौं कमाएका समाचार अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यममा आउने गरेका छन् ।

दुई साताअघि गोल्ड साच्सका एक उच्च स्तरका कर्मचारीले ‘डोजक्वाइन’ मार्फत् करोडौं डलर आम्दानी गरेर जागिर छोडेको समाचारले तहल्का मच्चाएको थियो । त्यस्तै, एक अमेरिकी २५ वर्षीय युवाले बिट्क्वाइनलमा लगानी गरेर कलिलो उमेरमै मिलिनियर बनेको समाचार पनि छ्याप-छ्याप्ती भएको थियो । तर, युरोप तथा अमेरिका र छिमेकी मुलुक भारतमा पनि यसको लगानी र कारोबार फैलिरहँदा नेपालमा भने कानूनत: यो अवैधानिक छ ।

राष्ट्र बैङ्कबाट स्वीकृति नलिई नेपालबाट विदेश पठाउनै गैरकानुनी मानिने नेपालमा क्रिप्टोकरेन्सीलाई मुद्राको मान्यता नदिएकाले झट्ट हेर्दा नेपालबाट लगानी असम्भव देखिन्छ । तर, सामाजिक सञ्जालका ग्रुप तथा स्ट्याटस हेर्दा अदृश्य रूपमा नेपालबाट पनि ठूलो रकममा यसको कारोबार भइरहेको पाइन्छ ।

केही हदसम्म वेबसाइट नै निर्माण गरेर, ‘पियर टू पियर’ ट्रान्सफरमार्फत् वा विदेश बस्ने साथीभाई र आफन्तमार्फत नेपालीले लगानी गरिरहेका छन् । फेसबुक, ह्वाट्सएप, भाइबर लगायतका सामाजिक सञ्जालमा समूह बनाएर क्रिप्टोकरेन्सीमा लगानी गर्ने जमातले यसको कारोबार गरिरहेको पाइन्छ । तर, कानुनले बर्जित गरेकाले खुलेआम यसको कारोबार भने देखिँदैन ।

अवैधानिक घोषणा कागजमा मात्रै

नेपालको कानुनले अवैधानिक घोषणा गरेका धेरै आर्थिक गतिविधि सरकारले रोक्न नसकेको ध्रुव सत्य हो । चाहे सट्टेबाजी होस्, हुन्डी होस् वा विद्युतीय कारोबार नै किन नहोस् । सरकारको नीति र निर्णयहरू कागजमा मात्रै सीमित भएको र फाट्टफुट्ट बाहिर आएका घटनामा पनि सरोकारवालाको उदासीनता उदेकलाग्दो छ ।

गत वैशाखमा मात्र खल्ती डिजिटल सेवा प्रदायकले सट्टेबाजीमा संलग्न रहेको आशंकामा करिब एक हजार प्रयोगकर्ताको ट्रान्जेक्सन स्टेटमेन्टसहित राष्ट्र बैङ्कलाई अनुसन्धानका लागि सजग गराएको थियो । तर, त्यसबारे अहिलेसम्म राष्ट्र बैङ्कले केही पनि कदम चालेको छैन । न त केही बताएको छ ।

त्यस्तै, नेपालबाट विदेश पैसा पठाउनका लागि हुने गरेको हुन्डी कारोबार गैरकानुनी भने पनि यसको रोकथाम र सर्वेक्षणबारे कानमा तेल हालेर सुत्ने भन्दा केही गरेको देखिँदैन । त्यस्तै, क्रिप्टोकरेन्सीको सम्बन्धमा पनि नेपाल राष्ट्र बैङ्क तथा सरकारको पारा उस्तै देखिन्छ ।

वैधानिकता आवश्यक छ ?

यसलाई दुवै पक्षबाट हेर्न सकिन्छ । विश्वका शक्तिशाली अर्थतन्त्र भएका मुलुकहरूले अबको भविष्य नै क्रिप्टोकरेन्सी हो भन्दै यसलाई वैधानिकता दिएका छन् । कतिपय स्थानहरूमा रेस्टुरेन्टको बिल तिर्न, नेटफिल्क्सको प्याकेज किन्न, टेस्ला कार किन्न, खेलहरूको टिकट किन्नसमेत क्रिप्टोकरेन्सीको प्रयोग हुन थालेको छ ।

विदेशमा पैसा पठाउनलाई नै अपराध मान्ने नेपालमा भने यसको तत्काल वैधानिकता कल्पना बाहिरको कुरा जस्तो देखिन्छ । तर, निकट भविष्यमा क्रिप्टोकरेन्सी र बिट्क्वाइनलाई फरक तरिकाले व्याख्या गर्नसक्ने नीति निर्माता नेपालले पायो भने यसले वैधानिकता पाउन पनि सक्छ ।

झट्ट हेर्दा सेयरबजार प्रकृतिको देखिने क्रिप्टोकरेन्सीको कारोबार फियाट मनी (रूपैयाँ, डलर, युरो, पाउन्डलगायत) जस्तो महँगो हुँदैन । किनभने, क्रिप्टोकरेन्सी ट्रान्सफरका लागि फियाट मनीजस्तो तेस्रो पक्ष (बैङ्क) को आवश्यकता पर्दैन । नेपालको कुनै एक स्थानबाट विश्वको जुनुसुकै देशमा तेस्रो पक्षबिना नै पैसा पठाउन सकिन्छ । क्रिप्टोकरेन्सीको कारोबारलाई सम्भव बनाउन ब्लकचेन प्रविधिको प्रयोग गरिएको हुन्छ । त्यसैले ट्रान्जेक्सनका लागि तेस्रो पक्षको आवश्यकता पर्दैन । त्यसले गर्दा यसको कारोबार सहज, सुरक्षित र छिटो पनि हुने गरेको छ ।

कसरी हुन्छ कारोबार ?

सामान्यतया ‘टिएमएस’ अकाउन्ट बनाएर सेयर खरिद–बिक्री गरेजसरी नै क्रिप्टोकरेन्सीको किनबेच गर्न सकिन्छ । यसको खरिद–बिक्रीका लागि विभिन्न प्लेटफर्महरूको प्रयोग हुने गरेको छ । जस्तै, बाइनान्स, क्रिप्टोडटकम, रबिनहुड, इटोरो, क्वाइनबेस लगायत प्लेटफर्ममा साइनअप गरेर यसको कारोबार गर्न सकिन्छ ।

तर, यसलाई राख्नका लागि क्रिप्टो वालेटको आवश्यकता पर्छ । ब्लकचेन प्रविधिको प्रयोग गरिएको हुनाले यसलाई सुरक्षित र विश्वसनीय मानिन्छ । अर्को अर्थमा प्लेटफर्ममा गरिने कारोबारलाई इ-सेवामा भएको पैसा र वालेटमा राख्नुलाई बैङ्कको खातामा राखिने पैसा जसरी बुझ्न सकिन्छ ।


प्रतिक्रिया

3 thoughts on “बहसमा क्रिप्टोकरेन्सी: के वैधानिकता आवश्यक छ ?

  1. lekha man paryo nepal ma Sarkarle pachhi buchxa tara jantale samaya anusar aafulai paribartan gardai bholi ko lagi aafno bhabise surachhit garna ko lagi gairakanun bhane pani crepto ma lagani gari raheko xa. Sachet Nepali haru aja ahile bishow bazarma aayeko naya corrency haru ko mining gari raheko chha kina ki aaja mining garnu bhaneko bholi nepal ma paisa bitryaunu ho . tara mero sarkar yo kuro bujdaina sidhai kanun biparit bhani dinxa.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *