अनि वर र पीपलका बोट जोडिए

यो घटना हुँदा नेपालमा भर्खर-भर्खर बहुदलीय व्यवस्था आएको थियो । त्यतिबेला रेडियोमा बहुदलबारे खुब समाचार सुनिन्थे । मसँग पनि एउटा रेडियो थियो । तर, खोलेपछि त्यो स्याँ….मात्र गर्थ्यो । बेलाबेलामा ठोकठाक पनि पार्थें । मिस्त्री भइटोपलेको । तर पनि त्यसले समाचार भन्न सकेन ।

आफ्नो रेडियोले समाचार भन्न नसके पनि समाचार सुन्न भने छाडिएन । कहिले पल्लाघर नरहरि दाइकोमा त कहिले कता ! सम्भव भएसम्म रेडियो नेपालबाट आउने साँझ ७ बजेको समाचार र त्यसपछि आउने घटना र विचार कार्यक्रम छुटाइएन ।

सोह« श्राद्धको समय हुनुपर्छ । अन्य दिन झैं त्यस दिन पनि साँझ ७ बजेको रेडियो नेपालको समाचार र घटना र विचार सुनिसकेपछि घरमा आएर खाना खाएँ । केटाकेटी सानै थिए । कान्छी छोरी शोभा त जन्मेकै पनि थिइन । मनमा तर्कना थियो– भोलि धेरैवटा श्राद्ध भ्याउनुपर्ने छ । मिर्मिरे उज्यालोमै हिँड्नुपर्छ । पुग्नुपर्ने बेताली अनि नमाडी । पुगेरमात्र भएन । विधि पु¥याएर श्राद्ध पनि गर्नु छ । बेताली मास्टर बाको घरमा । मास्टर बाका नामले चिनिने बेतालीका इन्द्रप्रसाद घिमिरे स्कुलका मास्टरमात्र नभएर कर्मकाण्डका घगडान गुरु पनि । त्यस्ता घगडानको पुरेत चाहिँ म । साँच्चै भन्नुपर्दा मलाई कर्मकाण्ड सिकाउने मेरा बा खडानन्द पोखरेलपछि उहाँ नै हो । म उहाँको पुरेत थिएँ । तर, उहाँ मेरो गुरु हुनुहुन्थ्यो ।

सोच्दा–सोच्दै निदाएछु । तर, तर्कनाले होला निद्राले छिट्टै छाडेछ । यसो बाहिर निस्कें, अनि शुक्र तारा कता पुग्यो भनेर आकाशतिर अलिक गौर गरेर हेरें । किनकि मलाई रात कति बाँकी छ जान्नु थियो । तर, तारा नियाल्नै सकिनँ । सायद कुनै बादलको टुक्रोभित्र लुकेको थियो ।
सोचें, अब उज्यालो हुन लागिसक्यो, लाग्नुपर्छ । बाटो लामो छ । होला ५ किलोमिटर त । मनले हिँड भनिसकेको थियो । ज्यानले कति समय अड्याउन सक्थ्यो र अनि लागें बेतालीतर्फ ।

सूर्यको उज्यालो आउला भनेको त शहरे गाविसमा पर्ने अर्खौले कटिसक्दा पनि जूनको उज्यालो पो चहकिलो भएर आउँछ बा… । ४ पो भर्खर बज्यो कि के हो, फेरि अर्को लख काटें । शहरे डाँडा अनि शहरे डाँडामुनिको जङ्गल कटेर पल्लो कल्लेरीको पीपलबोट पुगिसकें । जून झन् टहटह हुँदै गइरहेको छ । अब चाहिँ ‘अलिक राति नै हिँडे कि के हो कामको तर्कनाले’ भन्ने मनमा आयो ।

सोचें, एकछिन यतै आराम गर्छु । तर, निद्रामा परेका मान्छेलाई बोलाउन मन लागेन । हरेक घरको बाहिरै खाट छँदै थिए । अनि हरेक घरधनी चिनैकै थिएँ । पल्लो कल्लेरीको पीपलबोटभन्दा तल बाटामुनि पर्ने घरको खाटमा ढल्किएँ । निद्रा त के पर्थ्यो !

बाटोमा खिम्ती खोला । खिम्ती खोलाको चोरसाँघुमा पुग्दा चाहिँ उज्यालो भइदिए हुन्थ्यो भन्ने लागेको थियो । सायद डर लागेर होला ।

म झर्दैछु खिम्ती खोलातिर । जङ्गलको बीचमा जूनको उज्यालोको कामै नहुने । रूखको छायाँले मात्रै हैन, आफ्नै छायाँले पनि बाटो छेक्थ्यो घरी-घरी । तर पनि गोडालाई बानी परिसकेका थिए बाटो ठम्याउन । आँखाको भन्दा पनि खुट्टाको भर बढी थियो मलाई । चिनेको बाटो भएकाले अन्दाजमा खुट्टा टेक्दा पनि फेल खाँदैनथ्यो ।

कति पो बस्नु अर्काको घरमा । त्यो पनि चूपचाप । एउटा लौरो भाँचें अनि बाटो तताएँ । पांग्रे खोलाको छहरोले साउन-भदौको भन्दा सानो आवाज निकाल्न थालेको भए पनि रातमा त्यसको आवाज पनि कम्ती भयानक सुनिएन ।

साँघुरो अनि काइ परेको बाटो । बाटोभन्दा केही मिटरमात्रै माथि करिब १०० मिटर माथिबाट पांग्र्रे खोला हाम फाल्छ । त्यसपछि त्यो खोलो म भएतिरै आउँछ । अनि फेरि अन्दाजी १२० मिटर तलतिर हाम फाल्छ । २ वटा छहराको बीचमा छु म । त्यसमाथि अलिक तल खिम्ती खोलाको गर्जनसहितको सुसाहट । मन एकतमासको भो, नआत्तिए पनि ।

पांग्रे खोला गड्गडाएपछि कति पटक धेरै घण्टा खिम्ती खोला र पांग्रे खोलाबीचको जङ्गलमा रोकिएको छु म । तर पनि यो खोलाको मलाई माया छ । यहाँ आएपछि मेरो बाटा आधा हुन्थ्यो । यहाँ आएपछि अब त आइपुगी हालियो नि घर भन्नेखालको भाव जागृत हुन्थ्यो ।

अँ, सालको जङ्गल । साना र ठूला पोथ्राहरू । तल खिम्ती खोला उसैगरी सुसाइरहेको छ । म झर्दैछु खिम्ती खोलातिर । जङ्गलको बीचमा जूनको उज्यालोको कामै नहुने । रूखको छायाँले मात्रै हैन, आफ्नै छायाँले पनि बाटो छेक्थ्यो घरी-घरी । तर पनि गोडालाई बानी परिसकेका थिए बाटो ठम्याउन । आँखाको भन्दा पनि खुट्टाको भर बढी थियो मलाई । चिनेको बाटो भएकाले अन्दाजमा खुट्टा टेक्दा पनि फेल खाँदैनथ्यो ।

खिम्ती खोला पनि पुगियो । अहिले चोरसाँघु भनेर चिनिने शहरे र बेतालीको सीमा क्षेत्रमा पर्ने सो नदी खण्डमा अहिले जस्तो फलामे झोलुङ्गे पुल थिएन त्योबेला । काठको पुल थियो । त्यो पनि केही फ्ल्याकले बनाइएका । असाध्यै कामचलाउ खालका । कामचलाउ नै सही तर मेरो सबैभन्दा बढी काम यसैबाट चलेको थियो ।

कहिले ओरालोको पालो त कहिले उकालोको । खिम्ती खोलाबाट उकालो सुरु भयो । करिब २० मिनेट जति जङ्गलको उकालो हिँडेपछि बन्चरेको लामाटार आउँछ । लामाटार लमतन्न परेर सुतेको अनि खिम्ती खोला र हलुवा खोलाको खोंचभन्दा ठ्याक्कै माथिको समथर चौर हो । लामो अनि टार परेको जग्गा भएकाले त्यसलाई लामाटार भनिएको होला । ‘लामाटार पुगेपछि जङ्गलको बाटो सकिन्छ’, यस्तै सोच्दै थिएँ ।

उकालो चढ्न सुरु के गरेको थिएँ, सल्याङ्ग-बल्याङ्ग आवाज ठोक्कियो कानमा । आवाज आएको दिशातर्फ हेरें । मान्छे हिँडिरहेका । मभन्दा करिब १०० मिटर जति माथि । लाग्यो, अब चाहिँ उज्यालो भएछ । मान्छे हिँड्न लागिसकेछन् । कताका मान्छे रहेछन् ! अघि माथिबाट झर्दा त देखिएका थिएनन् । झर्ने बाटो त एउटैमात्र हो । नजिकै अर्को गाउँ पनि छैन ।

त्यो समयमा अचम्मै भो । म अघि बढ्दैछु, तर म हिँड्ने बाटो ढाकिने गरी बाटोको दुवैपट्टिका बुट्यान र पोथ्रा एकअर्कासँग जोडिन्छन् । हावाले हल्लाएर त्यस्तो भएको हो भनौं भने हावा चलेको पनि छैन । हावा नै चलेको भए पनि सबैतिरका रूख र बुट्यानमा त्यसको प्रभाव पर्नुपर्ने हो ।

फेरि सोचें, यी मान्छे मभन्दा बढी हतारोमा रहेछन् । कहाँबाट आएका हुन् कुन्नि ? दिसा बस्न खिम्ती खोला नै आइपुग्नु परेछ यिनीलाई ।

तर आश्चर्य, अलिक अगाडि पुगेपछि ती मान्छे देखिएनन् । दिमागले फेरि अर्को धार पक्ड्यो- पिसाबले च्याप्यो होला । अघि सो मान्छे देखेको स्थानमा पुगें । तर पनि देखिनँ ।

आ.. जे होस् भन्दै अगाडि बढें । बाटोको दुवैतिर सालका रुख अनि केही अरू बिरुवाका पोथ्राहरू । सो स्थानमा एकपटक चितुवासँग जम्काभेट भएको छ मेरो । तर, दिन नआएर होला उसलाई चूपचाप बाटो छोडिदिएपछि ऊ पनि लमकलमक लस्कियो ।

तर त्यो समयमा अचम्मै भो । म अघि बढ्दैछु, तर म हिँड्ने बाटो ढाकिने गरी बाटोको दुवैपट्टिका बुट्यान र पोथ्रा एकअर्कासँग जोडिन्छन् । हावाले हल्लाएर त्यस्तो भएको हो भनौं भने हावा चलेको पनि छैन । हावा नै चलेको भए पनि सबैतिरका रूख र बुट्यानमा त्यसको प्रभाव पर्नुपर्ने हो । बाटोमै भएका रुखलाई मात्र असर नपर्नुपर्ने हो । जति मेरा पाइला अगाडि बढ्दै गए, म हिँड्दै गरेका बाटोका रुखहरू जोडिने र फुस्किने उपक्रम चली नै रह्यो । २० मिनेटको त्यो उकालोले यस पटक मलाई धेरै नै थकायो । मुटुसँगै गोडा पनि छिटो चलेछन् ।

लामाटारमा बाटोको एकापट्टि वर र अर्कोपट्टि झ्याम्म परेको पीपलको बोट थियो । जब म त्यहाँ पुगें । वर र पीपलका बोटहरू पनि जोडिँदै फुस्किँदै पो गर्दैछन् । पछि अन्त्यमा फेरि आकाश गर्जे जस्तो ठूलो आवाज आयो अनि त्यो आवाज खिम्ती खोलातिरै झर्‍यो ।

लामाटारभन्दा माथि त्यस्तो केही भोग्नुपरेन । बन्चरे रिसालको घरछेउको धारोमा पुगेर मुख धोएँ, जनै मन्तरें अनि केही समय आराम गरें । विस्तारै चराहरू पनि कराउन लागिसकेका थिए ।

बेताली मास्टर बाको घरमा पुग्दा मास्टर्नी आमा भर्खर उठ्नुभएको रहेछ । किन राति नै हिँडेको भनेर गाली खाइएला भन्ने मनमा परिरहेको थियो । नभन्दै के बाँकी राख्नुहुन्थ्यो र उहाँले । त्यसपछि मास्टर बाको गाली । भाइ कृष्णले समेत मलाई गाली गर्न बाँकी राखेन ।

(स्वर्गीय माधव पोखरेलले आफ्ना छोरा उमेश पोखरेलसँग आफू जीवित रहँदै गरेको कुराकानीको आधारमा यो संस्मरण ब्लग तयार भएको हो । -सं.)