देश जोड्ने र निराशा तोड्ने प्रयत्न- ‘रासस फोटो किताब : गणतन्त्रको १६ वर्ष’

प्रचण्ड प्रधानमन्त्री थिए । पूर्णबहादुर खड्का रक्षामन्त्री । नेपाली सेनाले नेतृत्व गरिरहेको काठमाडौं-तराई जोड्ने द्रुतमार्ग निर्माण क्षेत्रमा जाने निम्तो आयो र म अरु पत्रकारहरूसँगै गएँ । द्रुतमार्गमा निजगढबाट हेटौंडातर्फ आउने तराई क्षेत्रको सडकको फैलावटलाई डिभाइडरले अलग नगर्ने हो भने यस्तो लाग्यो- यहाँ त वाइड-बडी विमान नै अवतरण हुन्छ । समथर क्षेत्रबाट पहाडमा पुग्दा सुरुङ खनेर छिचोल्ने अनि खोला आउँदा खोलाले भेट्नै नसक्ने अग्ला पुल बनाएर तर्ने ! कतिपय पुल त धरहराभन्दा अग्ला देखिए ।

यी सबै हेरेपछि देशमा केही भएको छैन । देशमा केही हुँदैछैन भन्ने खालको एकखाले भ्रम तोडियो । बहुदल र गणतन्त्र आएपछि खासै केही देखिने काम भएनन् भन्ने मनमा लागेको कुरा मनबाटै केही भए पनि हटेर गयो । त्यही भएर मैले काठमाडौंबाट निजगढसम्म द्रुतमार्ग पछ्याउँदै हिँडेर काममा आएपछि ब्लग लेखेको थिएँ- ‘बहुदलीय विकासको भव्य ‘विम्ब’ हुनेछ फास्ट ट्रयाकः द्रुत बनाऔं, दर्शनीय बनाऔं ।’

मैले भावुक भएर समस्या छैनन्, द्रुतमार्गमा सबै ठीकठाक छ भनेर चैं भनेको थिइनँ । बरु भनेको थिएँ- ‘हो, द्रुतमार्गमा २ खर्ब ११ अर्ब बढीको बजेट छ । त्यहाँ भ्रष्टाचार हुनसक्छ, तर अख्तियार छ नि ! हो, द्रुतमार्गमा जोडिएका अधिकारीहरूले अकुत सम्पत्ति आर्जन गर्न सक्छन्, तर सम्पत्ति शुद्धीकरण अनुसन्धान विभाग छ नि ! हो, द्रुतमार्गमा गुणस्तरीय सामान प्रयोग नहुनसक्छ, तर सडक विभाग छ नि ! जहाँ कमजोरी छ, त्यहाँ चेकजाँच गर्ने निकाय छन् त ! सम्भावित वा भएका कमजोरीलाई त्यसैबाट चेक गर्नुपर्छ, तर द्रुतमार्ग निर्माणलाई विलम्ब गर्नैहुन्न । किनभने यो राष्ट्रिय गौरवको आयोजना हो ।’

यस्तै निराशाबाट गुज्रिएको नेपाली समाजमा केही न केही आशाको सञ्चार गर्न राष्ट्रिय समाचार समिति (रासस)ले हालै प्रकाशन गरेको रङ्गीन कलेवरको आकर्षक ‘रासस फोटो किताबः गणतन्त्रको १६ वर्ष’ काम लाग्ने पुस्तक हो ।

यहाँ देशमा भएका सांस्कृतिक विविधताका विम्बहरू छन् । बडेमानका पूर्वाधारका प्याकेजहरू छन् । १८५ पेजको पुस्तकमा रासस सहकर्मीले खिचेका र राससलाई सौजन्य गरिएका तस्बिरहरूको भव्य प्याकेज छ । देशमा गणतन्त्रलाई उत्सवको रूपमा बनाउन तस्बिरको सुरुवातै संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रका पहिलो जनप्रतिनिधिहरूले बनाएको संविधान घोषणा, प्रमाणीकरणदेखि नारायणहिटी दरबार क्षेत्रको गणतन्त्र स्मारक जस्ता रत्न श्रेष्ठले खिचेका तस्बिर छन् ।

राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेलले शुभकामनामा भने जस्तो ‘तस्बिरका माध्यमबाट नेपालमा भएका विकास, प्रगति, समाज, संस्कृति र विभिन्न घटनाक्रमलाई बुझ्ने एउटा जीवन्त दस्तावेज’ हो यो फोटो किताब ।

दुई खण्डमा बाँडिएको पुस्तकको पहिलो खण्डको ‘हाम्रो संस्कृति, हाम्रो सम्पदा’मा पेज ७ को दिलकुमार लिम्बूले खिचेको सुदूरपूर्व ताप्लेजुङको पाथीभरा मन्दिरदेखि पेज १०१ मा राजेन्द्रप्रसाद पनेरुले खिचेको सुदूरपश्चिमको राना थारुको झिझी नाचसम्म अटेका छन् ।

पहिलो खण्डले तस्बिरको आधारमा मात्रै होइन, तस्बिर खिच्नेको आधारमा पनि देश जोडेको छ । जस्तैः हिन्दू मनोज दाहालले इस्लाम धर्मको नमाज प्रार्थनाको तस्बिर खिचेका छन् । गैरदलित जनक श्रेष्ठले लमजुङको बेंसीशहरको दलित संग्रहालयको तस्बिर लिएका छन् । मधेशको मुटु जनकपुरधाम क्षेत्रका धमेन्द्र झाले सुदूरपश्चिको छलिया अर्थात् हुड्के नाचको तस्बिर कैद गरेका छन् । पहाडी पृष्ठभूमिका उत्तरकुमार उपाध्यायले गढीमाई मन्दिरको तस्बिर खिचेका छन् ।

पहिलो खण्डमा सौका जातिदेखि राउटे जातिसम्म अटाएका छन् । देशको जात, धर्म, संस्कृति, सम्पदा र सभ्यता बलियोसँग देखाइएको छ पुस्तकमार्फत ।

पेज १०५ बाट १८५ सम्म अटाएको दोस्रो खण्ड ‘समृद्धिको लागि पूर्वाधार’मा धेरै चित्ताकर्षक तस्बिर छन् । ती तस्बिरहरूले देशमा केही त भइरहेको छ है भन्ने भावना जगाउँछ । राधिका कँडेलले खिचेको पोखरा रङ्गशालाको चित्ताकर्षक तस्बिर हेर्दा होस् वा सुरेश आचार्यले लिएको कर्णाली रङ्गशालाको रमाइलो दृश्य हेर्दा होस् अथवा प्रदीपराज वन्तले कैद गरेको त्रिवि अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट रङ्गशाला हेर्दा होस्, एक खालको ऊर्जा आउँछ । काभा भलिबलदेखि एनपीएल हुँदै केपी ओली कपसम्मको तात्तातो माहोलले यस्तो खेल पूर्वाधारमा केही न केही त हुने क्रममा छ है भन्ने सन्देश दिन्छ ।

सुवास दर्नालले खिचेको सोलुखुम्बुको फाप्लुको टेलिमेडिसिन सेवा, हेमन्त केसीले खिचिक्क पारेको डोल्पा जिल्ला अस्पतालको चित्र, सिद्धराज भट्टले लिएको कैलालीको गेटा मेडिकल कलेज क्षेत्रको तस्बिर हेर्दा स्वास्थ्य क्षेत्रमा भएका प्रयत्न प्रकाशमा आउँछन् ।

नेपालको जलवायु चेत, नेपालको हरित ऊर्जा प्रयोग र नेपालको नवीकरणीय ऊर्जा क्षेत्रमा देशभर माहोल देखाउने विभिन्न तस्बिरहरूले नेपालको जलवायु कूटनीतिलाई पनि सहयोग हुने देखिन्छ । नवीन गड्तौलाले खिचेको सुनसरीको चार्जिङ स्टेसन, गोकर्णप्रसाद भण्डारीले खिचेको नेपाली लगानीमै दोलखामा बनेको माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत आयोजना, रामहरि न्यौपानेले खिचेको नुवाकोटमा बनिरहेको सोलार फार्म र नृपेन्द्रबहादुर मल्लले मुगुमा खिचेको सोलार प्यानल वितरणका तस्बिरले नेपालमा विभिन्न क्षेत्रमा हरित ऊर्जाको क्षेत्रमा देखिनेगरी जनस्तरमा र राज्यस्तरमा काम भएको स्पष्ट हुन्छ । यसले पृथ्वीलाई सेवा पुग्नेदेखि नेपालको जलवायु कूटनीतिलाई टेवा पुग्नेसम्म उजागर गरेको छ ।

सुरुङ, पुलदेखि रेलसम्म, देश जोड्ने उत्तर-दक्षिणदेखि पूर्व-पश्चिम राजमार्गसम्म सबै तस्बिरले एक खालको विकासे विम्ब दिन्छ । ‘केही त भएको छ है’ भन्ने भान हुन्छ । ‘केही त गर्न खोजिएको छ है’ भन्ने महसुस हुन्छ ।

राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेलले शुभकामनामा भने जस्तो ‘तस्बिरका माध्यमबाट नेपालमा भएका विकास, प्रगति, समाज, संस्कृति र विभिन्न घटनाक्रमलाई बुझ्ने एउटा जीवन्त दस्तावेज’ हो यो फोटो किताब । पुस्तकको व्यापकताले सञ्चारमन्त्री पृथ्वीसुब्बा गुरुङले भने जस्तै ‘भोलिको पुस्तालाई समेत यो पुस्तक एउटा दस्तावेजको रूपमा रहनेछ’ । पर्यटन दशकको लागि अग्रसर देशलाई यो नेपाली र अङ्ग्रेजी दुवै भाषामा आएको फोटो किताबले नेपालको विकास र समाज चिहाउने आँखीझ्यालको काम गर्नसक्छ ।

पुस्तकमा केही कमजोरी देखिनेगरी छन् । खासगरी तस्बिर संग्रह गर्ने क्रममा मौलिकता र कला पक्ष ओझेलमा छ । हेटौंडाको गुम्बाडाँडाका अन्तर्राष्ट्रिय कलाकारले बनाएको मूर्तिकला होस् वा तेह्रथुमको चो?लुङ पार्कको मौलिक उपस्थिति ! यी र यस्ता देशलाई विदेशमा चिनाउन सकिने कुराहरू गयल छन् । अल्पसंख्यक र हिमाली जातिलाई प्राथमिकता दिएर अलग स्पेस दिन सकिने सम्भावनाको प्रयोग भएको छैन ।

कतिपय तस्बिरहरूले आशावादी होइन, निराश पनि बनाउँछन् । चाहे त्यो वरिपरि पहिरोले घेरेको रसुवाको टिमुरे भन्सार होस् या चाहे त्यो चितवनको बिजोग अवस्थामा देखिएको गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट रङ्गशाला होस् ! यी र केही यस्ता पूर्वाधारका तस्बिरले विकर्षण गर्छ । तस्बिर खिच्नेको कारण विकर्षण होइन, त्यहाँको पूर्वाधारको बिजोगले पुस्तक हेर्नेलाई नरमाइलो लाग्नसक्छ । हुन त पुस्तकमै कमजोरी स्वीकार गरिएकै छ । र, पेज ५ मा भनिएको छ, ‘स्वीकार्नैपर्दछ, अझै कैयौं परम्परा, संस्कृति र प्रचलनका तस्बिरहरू यहाँ समेट्न सकिएको छैन ।’

सुरुङ, पुलदेखि रेलसम्म, देश जोड्ने उत्तर-दक्षिणदेखि पूर्व-पश्चिम राजमार्गसम्म सबै तस्बिरले एक खालको विकासे विम्ब दिन्छ । ‘केही त भएको छ है’ भन्ने भान हुन्छ । ‘केही त गर्न खोजिएको छ है’ भन्ने महसुस हुन्छ । त्यसको लागि संस्था रासस, फोटो किताब प्रकाशन उपसमितिका सल्लाहकार धर्मेन्द्र झा र संयोजक सिद्धराज राईलाई यो फोटो किताबको लागि धन्यवाद दिने धेरै ठाउँहरू छन् । यो किताबले देश जोड्ने र निराशा तोड्ने काममा केही न केही देखिने भूमिका खेलेको छ । किनभने तस्बिरबारेमा फ्रान्सका चर्चित फोटो पत्रकार जिल्स पेरेसले भनेका छन्, ‘म शब्दहरू पत्याउँदिनँ । तस्बिरहरू पत्याउँछु ।’