मझुवा-बज्रबाराही हाइक : ह्या नचाहिँदो कुरा, हिँड्ने पनि कहीँ रोग लाग्छ ?

कति राम्रो छ प्रकृति !
कति आश्चर्यजनक छ मान्छे !

प्रकृतिले हामीलाई हेरेर भन्छिन्– ‘मलाई हेर, मसँग कुरा गर, तिमी जस्तै मान्छेहरुलाई हेर, उनीहरुसँग कुरा गर ।’

प्रकृतिले त्यसो भने पनि हामी भने फोनमा घोप्टिरहन्छौं । सडक, शहर, वनजंगलमा समेत फोनलाई अगाडि लगाएर ऊसँगै कुरा गरिरहेका हुन्छौं । आश्चर्यचकित यो संसारमा अनौठो र रोचक प्रकृति र मान्छेसँग कुरा गर्न छाड्न थालेको धेरैले धेरै भइसक्यो । घरमै बस्दा पनि पाँच जना पाँच वटा मोबाइलमा मरिहत्ते गरेको देखिन्छ ।

मोबाइलले देखाउँछ– ‘मान्छेका फोकटका कुरा, नेताहरुको हानथाप, घरघरको झगडा, बिग्रेको, भत्केको, ढलेको, पढेको, मरेको, मारेको ।’

यस्ता कुरा हेरिरहेपछि मान्छेको दिमाग दिक्क बन्छ । दिमागमा अरुका फोटा र कर्म गरेको हेरेपछि मैले के गरेँ त खै भन्ने हीन भावना जन्मन्छ । हाइकिङ, ट्रेकिङले मान्छेमा भएको तनावलाई फ्रेस बनाउँछ । जब प्रकृतिको सानिध्यमा मान्छे पुग्दछ । प्रकृतिले बोलेको सुन्छ । बेग्लै हुन्छ जीवन । प्रकृतिले हामीसँग बोलिरहेको हुन्छ र भन्छ– ‘हेर त यो खोला हजारौं वर्षदेखि बगिरहेछ । त्यो पहाड, त्यो हिमाल लाखौं वर्षदेखि अटल भएर उभिरहेको छ, तिमी आज आयौ, तिम्रा कोही पुर्खा पनि यही आएका थिए कि ?’

प्रकृतिको त्यो विराटता, व्यापकता, विशालता, नवीनता छाम्न नै म हाईकिङ जान्छु । उसले दिने शीतलता, कोमलता, स्वच्छता, स्वस्थ र मान्छे केही हैन भन्ने निस्पृहताको लागि पनि म हाइकिङ जान्छु । नयाँ ठाउँ, नयाँ मान्छे र समयको सदुपयोग र शरीरको स्फुर्तीको लागि पनि हाइकिङ जान्छु ।

प्रकृतिको त्यो विराटता, व्यापकता, विशालता, नवीनता छाम्न नै म हाईकिङ जान्छु । उसले दिने शीतलता, कोमलता, स्वच्छता, स्वस्थ र मान्छे केही हैन भन्ने निस्पृहताको लागि पनि म हाइकिङ जान्छु ।

हरेक शनिबार नयाँ रुट लैजान्छ ह्याप्पी हाइकर्सले । बालसखा राजाराम फुयालले नेतृत्व गरेको भएर पनि ह्याप्पी हाइकर्समा अपनत्व बढेको छ । माघ २६ गते शनिबार पनि सधैँ झैं गाडी सबेरै आयो चप्पल कारखानामा । गाडी भेट्न श्रीमती सिर्जनाले उनकै गाडीमै लगेर छोडिदिइन् । बिहानको ५ः२५ बजेको थियो । महाराजगञ्ज, बसुन्धरा, वनस्थली, स्वयम्भू हुँदै ढुंगे अड्डाबाट सानो हुल नै मान्छे उकालेपछि गाडीले तुफानी रफ्तार लियो । थानकोटबाट हामी ओरालो लाग्दा बत्ती बालेर उकालो उक्लिरहेका थिए नाइट बसहरु । रंगीन बत्तीको रिमरिम उज्यालोले मन उज्यालो भयो । लाग्यो कति पुस्तादेखि काठमाडौंलाई पालनपोषण गर्न यी गाडीहरु यसरी नै उक्लिरहेका होलान् ?

झिसमिसे बिहानीमा बत्तीहरु पनि मान्छे जस्तै एकापसमा कुरा गरे झैं लाग्दै थिए । बसमा हिँड्दा एक दृश्य देखें । खसी कामिरहेको थियो, कराइरहेको थियो । मान्छेले काटिरहेको थियो । मलाई यस्तो लाग्यो एकएक किलो किन्न जानेले पनि त्यो खसी काटिरहेका छन् । म पनि कतिपल्ट मासु पसलमा मासु लिन जान्थें, मैले पनि ती कति खसी आफैं काटे झैं नरमाइलो लाग्यो । अनि सम्झें– ‘भेज हुन्छु त म आजदेखि ?’

मनले नै भन्यो– ‘अहिल्यै त नगरौं, केही वर्षपछि ।’

अनि मेरो मभित्रैको ढोँग र पाखण्ड मैले पत्ता पाए । आफैभित्र त मान्छे संवाद गर्दा पाखण्ड हुन्छ भने अरु संसारसँग ठूलो बन्न के के गर्ला मान्छेले झैं लाग्यो ।

हुँदै गरेको विकासको धुँलो धुँवा खाँदै बसिरहेथ्यो सुरुङ मार्ग । सखारै भएकाले सुतिरहेको थियो सुरुङ मार्ग । ६ः४२ मा सुरुङ मार्ग आइपुगेको हामीलाई नौबिसे ७ः१० मा पुर्‍यायो ।

आजको टोली ३० जनाको थियो । राजाराम फुयाल, नमन फुयाल, बृन्दा चौलागाईं, प्रदीप कँडेल, निराकार श्रेष्ठ, सजिता कटुवाल, बाबुकाजी महर्जन, भोला खनाल, राम श्रेष्ठ, राजु मानन्धर, अशोककुमार श्रेष्ठ, राम थापा, दीपेन्द्र महर्जन, एनिका सापकोटा, हिमांशु बराल, विष्णुहरि पण्डित, बम थापा, प्रवीण श्रेष्ठ, प्रतीक सापकोटा, उमेशमान श्रेष्ठ, राजेन्द्र भण्डारी, सुनिल आचार्य, सुयस आचार्य, प्रतिभा दाहाल, सुमन लुइँटेल, खडग पाण्डे, प्रदीप नकर्मी, हरिहर रेग्मी, प्रकाश आचार्य र म गरी ३० जना थियौं ।

स्थानीय स्वाद र स्रोतले नै हो अन्तर्राष्ट्रिय बजार लिने । सोचे, के थियो र केएफसी ? के थियो र पिज्जा हट ? के थियो र म्याक डोनाल्ड ? आज सबै संसारभर पाउने भएका छन् । हामी पनि कुनै दिन स्थानीय स्वादको अन्तर्राष्ट्रिय स्वामित्व लिन पाउने भए कति रमाइलो हुने थियो भन्ने लाग्यो ।

धेरै हुँदा पैसा सगोलमा सस्तो पर्छ । आज ११ सय प्रतिव्यक्ति है भन्दै पैसा उठाउन ह्याप्पी हाइकर्सका राम श्रेष्ठ आउनुभयो । नौबीसे पुगेर एकादशी मनाउँदै खिर, चना र केराउको तरकारी र चिया खुवायो ह्याप्पी हाइकर्सले । चिसोमा तातो तरकारी र खिरको बाफमा चियाको बाफ मिलाउँदै बाफिँदै बसमा बसियो । बसले लगेर छाड्यो मझुवा दोभान, जुगेडी ।

बिहान ८ बजे हामी चण्डीदेवी आधारभूत विद्यालय दोभान हुँदै उकालियौं । देखियो धुनीबेंसी नगरपालिका नगर कार्यपालिकाको कार्यालय जुगेडी, धादिङ लेखिएको । त्यहाँ लेखिएको कुराले मन खिच्यो ।

रैथाने बाली हाम्रो अमूल्य सम्पदा
संरक्षण एवं दिगो उत्पादनमा हाम्रो प्रतिबद्धता ।

बोर्डमा लेखिएको थियो । कोदो, फापर, चिनो, गुर्जाेलगायतका रैथाने बालीले दिने फाइदाहरु । अनि लेखिएको थियो– रैथाने बालीको संरक्षणमा नगरपालिकाको प्रतिबद्धता । राम्रो लाग्यो । स्थानीय स्वाद र स्रोतले नै हो अन्तर्राष्ट्रिय बजार लिने । सोचे, के थियो र केएफसी ? के थियो र पिज्जा हट ? के थियो र म्याक डोनाल्ड ? आज सबै संसारभर पाउने भएका छन् । हामी पनि कुनै दिन स्थानीय स्वादको अन्तर्राष्ट्रिय स्वामित्व लिन पाउने भए कति रमाइलो हुने थियो भन्ने लाग्यो ।

निक्लँदै गरेको पुस्तक ‘फादर अफ भिलेज टुरिजम’का लेखक डाक्टर सुरेन्द्रभक्त प्रधानाङले भिलेज टुरिजम नेपालको लागि वरदान हो भन्नुभएको छ । गाउँ नै गाउँले भरिएको देशमा पर्यटकहरु अब गाउँमा बिताएर गाउँको स्वाद र संस्कृतिको सुस्वाद लिन आउँछन् । त्यसैले रैथाने चिजबिजलाई संरक्षण गर्नुपर्दछ भनेर उहाँले भने जस्तै बोर्ड देख्दा अघिल्लो हप्ता पढेको पाण्डुलिपिको याद आयो ।

हामी ३० जना थियौं । ३० चित्त र चरित्र थिए । सबैको उद्देश्य एकै थियो । हिँड्ने काम गर्ने अर्थात दिनभरि हिँडिरहने । सबै हिँड्ने रोग लागेका मान्छेहरु कुनै दिन कुन ग्रुपबाट कता हिँडेको, कुनै दिन कुन ग्रुपबाट कता हिँडेको भन्दै कहिले नेपाल हाइकर्स, कहिले वाकर्स, कहिले प्रकृतिप्रेमीसँग हिँडेको कुरा गर्दै थिए ।

झरना देखेर हाहाहुहु गर्दै फोटोमा तँछाडमछाड गर्दै हाइकर्स टोली फोटो भिडियो लिन थाल्यो । ३० जनाको टोलीले झरनालाई ब्याकग्राउन्ड बनाउँदै फोटो लियौं । सामाजिक सञ्जालले पनि हाइकर्स बढेका छन् । उसले फोटो हाल्छ, ऊ पुग्छ, उसले फोटो हाल्छ, ऊ पुग्छ भएको छ आजकल ।

जुगेडीबाट ठाडो उकालो उक्लेको उक्लियै, उक्लेको उक्लियै गरेर तीन छाङ्गे झरनामा १७ मिनेटमै पुगियो । वर्षामा यसको बात नै बेग्लै हुने रहेछ । अहिले हिउँदले उसको स्वर र हाइट दुबै घटाएको छ, तर पनि आँखा र कान अनि हृदयलाई झंकार दिन्छ झरनाले । झरना देखेर हाहाहुहु गर्दै फोटोमा तँछाडमछाड गर्दै हाइकर्स टोली फोटो भिडियो लिन थाल्यो । ३० जनाको टोलीले झरनालाई ब्याकग्राउन्ड बनाउँदै फोटो लियौं । सामाजिक सञ्जालले पनि हाइकर्स बढेका छन् । उसले फोटो हाल्छ, ऊ पुग्छ, उसले फोटो हाल्छ, ऊ पुग्छ भएको छ आजकल ।

झरनाको संगीत सुसेली र स्वरमा हराउन त्यहाँ हरेक वर्ष हजारौं जान्छन् । झरनाको कुरा हुँदा हामीले पनि अबदेखि ‘ए ! गइसकेको’ भन्न पाउने उपलब्धि पायौं । पुग्नु टाढा थियो । झरनामा मन थियो । खुट्टाले अन्त हिँडाइरहेको थियो । ठूला पहाडलाई नाघ्दै पहाडलाई जित्ने अहंकार चढाउँदै पाइला बढाउँदै हिँडिरह्यौं । जंगली फूलको बोट आँखालाई र उसको सुगन्ध नाकलाई दिँदै स्वाँस्वाँ गर्दै उकालो उक्लिरह्यौं । बिहान ८ः२९ मा हामी झरनालाई बाई भन्दै पुर्खाले हिँडेको पुरानो बाटो आज डोजरले बनाएको मूल बाटो हुँदै हिँडिरह्यौं ।

भित्तै रसाएको चट्टानबाट आएको चिसो पानीको थोपा थाप्लोमा पर्दा क्या चिसो भयो । लमतन्न सुतेको हरियो डाँडो, हिउँदले सुकाएको सुख्खा डाँडो र हरियो सुक्दै गरेको र पलाउँदै गरेको रुखहरुले प्रीत गाँसेका छन् झैं लाग्यो । मान्छे सुते जस्तो डाँडा, मान्छे उठे जस्तो डाँडाको दृश्यले दिमागलाई दनक दिइरह्यो । नीलो, हरियो पहाड र निलो आकाश माथि र तल पत्करको सर्‍याकसर्‍याक आवाजसँगै उकालैउकालो लागेपछि ठ्याक्कै आयो गुर्दुम । जहाँ भेटिइन् ठूलीकुमारी जिम्बा तामाङ । हरेकका आफ्ना दुःख छन् र सुख पनि ।

उनले आफ्नो दुःख सुनाइन्– ‘बच्चाबच्ची चरा जस्तै भए, उडेर गए, मलाई मुटु दुख्ने व्यथा भएकाले पाँच घन्टा लाग्छ नौबीसे बजार जान, नगई भएन के गरौं ? बल्ल त्यहाँ माथि बहिनीले पसल खोलेकी छन् र सजिलो छ ।’

१५ वर्षदेखि मुटु दुखेकी उनलाई पोहर झण्डै कालले लगेको रहेछ । मकै, तोरी, सिमी फल्ने त्यो गाउँमा चामल नौबीसेबाट ल्याउने रहेछन् । घरमा उनले बाख्रा, कुखुरा पालेका रहिछन् । सानो बाख्राको पाठासँग खेल्दै उसैसँग फोटो खिचियो । ७ दिनको बाख्राको पाठो कति मज्जाले हिँड्ने रहेछ । मान्छे सम्झें, सात दिनको मान्छे कति कमजोर झैं लाग्यो । प्रकृति पनि कति अचम्मको । कहिले मान्छेलाई कमजोर र बलियो बनाउँछ भने झैं लाग्यो ।

मान्छे सुते जस्तो डाँडा, मान्छे उठे जस्तो डाँडाको दृश्यले दिमागलाई दनक दिइरह्यो । नीलो, हरियो पहाड र निलो आकाश माथि र तल पत्करको सर्‍याकसर्‍याक आवाजसँगै उकालैउकालो लागेपछि ठ्याक्कै आयो गुर्दुम ।

यात्रा भनेको चिज नै मज्जा हो । कहाँ कहिले को भेटिन्छ र ऊसँगको यात्रा कसरी अगाडि बढ्छ थाहै नहुने ! ढुंगे अड्डाबाट चढेकी प्रतिभा दाहाल केही बेरसम्म अपरिचित थिइन् । एकैछिनमा परिचित भइन् । मेरै भतिजी रसना ढकालसँग न्यू समिटमा एकै बेन्चमा बसेर पढेकी रहिछन् । रसनाको तँ तँ र म म को साथी भएपछि एकै छिन अगाडि जिस्किएका लुइँटेल (उनका श्रीमानलाई) म ज्वाइँ भन्न थालें । प्रतिभा मलाई अंकल भन्न थालिन् । गुर्दुमको उच्च समस्थलीमा उनीसँग गफियो र गफिँदै उकालोओरालो गरियो ।

गुर्दुम धुनीबेंसी नगरपालिका- ७ मा पर्दाेरहेछ । पहाडी गाउँले गुर्दुमले खेती गर्न वन फाँड्दै खेतका गह्रा बनाइरहेका रहेछन् । जिम्बा तामाङका सन्तान सुब्बा जिम्बा भेटिए । सन्तानले डाँडाकाँडा फैलाऊन् भन्ने जमानाका रहेछन् जिम्बा । अहिले त एक वा दुई बढीमा तीन सन्तान हुने समय छ । चार सन्तान कसैका छन् भने विवाहमा पुलाउ खान नै नबोलाउने समय आइसक्यो । ६८ वर्षका सुब्बाका तीन वर्षको पनाति खानीखोलाको बोर्डिङमा पढ्दै रहेछन् ।

ठूल्ठूलो ट्यांकीमा पानी भर्ने उनी दुई घन्टा हिँडेर पानी लिन जाने रहेछन् । मस्तले हाँस्दै बोल्ने उनले ६८ घर रहेको गुर्दुममा सबै घरमा मान्छे भएको बताए । उनीसँग कुरा गर्दै मैले चाक्लाचाक्ला परेका गह्रा र घरहरु हेरें । अनि गजधुम्म परेको पहाड हेरें । भीर मौरी जस्तै टुप्पोमा घर बनाएर बस्ने मान्छे बहादुर हो भन्ने लाग्यो । बाख्राको पाठो देख्दा कमजोर लागेको मान्छे पहाड, वन र वन्यजन्तुलाई चुनौती दिँदै खेतका गह्रा बनाउँदै आकाश छेड्ने पाखोमा खेती गरेर खाएको देखेर बहादुर लाग्यो ।

गुर्दुमबाट तोप्लाङ डाँडो, चिसापानी डाँडो र सिस्नेरी देखिने भनेर देखाउँदै थिए स्थानीय । चैत नलागे पनि लालीगुराँस फुलेको राताम्मे बोटहरु देखियो । देखेपछि आँखाले मात्रै हेरेर पुगेन, फोटो खिच्न मन लाग्यो । उकालोमा रोकिँदै, हिमाल हेर्दै, पहाड हेर्दै, बोटविरुवा हेर्दै हिँड्दाको मज्जा मनमस्त थियो ।

गुर्दुमबाट उक्लँदै गएपछि आएको चउरबाट ३६० डिग्री देखिएको हिमाली दृश्यमा फोटो र भिडियो खिचेर एकै छिन सुस्ताइयो । ल्याएका केही खाजा स्याउ, काजु, किसमिस, बदाम, मकै एक अर्काेमा बाँडेर खाइयो । हिँड्दै जाँदा टुप्पोमा आइपुग्यो मनकामना मन्दिर । त्यहाँ पुग्दा घडीले १ बजाउँदै थियो । भूकम्पले भत्किएपछि नयाँ बनाइएको मन्दिर रहेछ । सुन्दर र चिटिक्कको मन्दिर परिसरबाट देखिएको ३६० डिग्रीको हिमालका दृश्य ‘वाउ नै’ थियो । स्थानीय नेता रामनारायण बिडारीले उद्घाटन गरेको र उहाँकै पुर्खा प्रेमराज बिडारीले स्थापना गरेको भनेर शिलालेख र प्रेमराजको अर्धकदको सालिकसमेत त्यहाँ हेरें ।

लेखेपछि इतिहास बन्छ भनेर हिँडेको र लेखन कुञ्ज चलाइरहेको मलाई यसले पनि लेखनमा झनै झक्झकायो । इतिहास यसरी नै बन्छ भन्ने लाग्यो । पहिले मनकामना ल्याउने र स्थापना गर्ने को हो ? अहिले को ? तर लेखेपछि इतिहासहरु यसरी नै अर्काे पुस्ताका लागि बन्छन् झैं लाग्यो । बज्रबाराही मनकामना भनेर जस्ताको सानो पाटीमा लेखेको देखें । लेख्नुको महत्व जहाँतही छ झैं लागिरह्यो । हिजोको कुरा कल्पनामात्रै भयो । आज लेखेको सप्रमाण भयो भन्ने लाग्यो ।

भीर मौरी जस्तै टुप्पोमा घर बनाएर बस्ने मान्छे बहादुर हो भन्ने लाग्यो । बाख्राको पाठो देख्दा कमजोर लागेको मान्छे पहाड, वन र वन्यजन्तुलाई चुनौती दिँदै खेतका गह्रा बनाउँदै आकाश छेड्ने पाखोमा खेती गरेर खाएको देखेर बहादुर लाग्यो ।

केहीबेर मनकामना मन्दिरमा सुस्ताएपछि त्यहाँबाट लगभग आधा घन्टामा पुगियो मुलाबारी चउर । शैलुङको सानो भाइ जस्तै मुलाबारी गजबै थियो । मुलाबारीको चउरमा थाहा नगरपालिका मकवानपुरले कुर्सीहरुको व्यवस्था गरेको रहेछ । बियरको बोतल फुटाएर चउरभरि फालेको कारण चउरमा फुकेरमात्रै बस्न पर्ने थियो । अघिल्लोपल्ट एक हाइकर्सको जुत्ता प्वाल पारेर बियरको सिसा गाडिएर दिनभर रगत आएपछि हाइकिङ नै खल्लो भएको कुरा सुनियो । कस्ता बदमास मोराहरु रहेछन् । आफूले गर्दा अर्काेले दुःख पाउँछन् भन्ने नसोचेको भन्ने लागिरह्यो ।

चउरको आनन्द लिदै एकछिन त्यही बसियो । मज्जाले घाममा सुत्न पाए पनि हुने झैं लागिरहेथ्यो । पुग्नु टाढा थियो । लागियो वनैवनको बाटो बज्रबाराहीतर्फ । ओहो ! सुकेका सल्लाका पात पत्कर सोहर्न गाउँले हिँडेको प्राचीन बाटो रहेछ । चिप्लिएर लडिएला कि भनेर हल्का सुस्त चालले तेर्साे खुट्टा टेक्दै लागियो वनको ओरालो । बीचमा गएर बाटै देखिएन । कसैले गुगल लगाए, कसैले के ! निर्जन वनमा हाम्रोमात्रै आवाज सुनिन्थ्यो । मान्छे नभेटिएपछि गुगलकै सहारा भयो ।

गुगलले कहिले पुरानो बाटो देखाएर हैरान पार्छ । उसले त एक घन्टा लाग्छ भनेर स्थानीयले भनेको बाटो तीन घन्टा देखाउन थाल्यो । लौ आपत ! एकछिन सबै त्यही बसेर सुस्ताउन थाल्यौं । हिँड्ने रोग लागेर पहिलेदेखि हिँड्नेहरुले आफ्नो अनुभवको गाथा खोल्दै र गुगललाई सोध्दै ओरालो लागियो । हिँड्दै जाँदा बल्ल गाउँ देखियो । रुख समाउँदै रुखको बीचबाट हिँड्दाको आनन्दानुभूति अजबगजब थियो । बीचबीचमा हिमालले आँखा तानिरहन्थे ।

वन सकिएपछि आयो कटुञ्जे । सानो गाउँ रमाइलो थियो । त्यहाँबाट देखियो सिस्नेरी, गाउँखेल जस्ता गाउँहरु ।

राम बहादुर गोले भेटिए, कटुञ्जेमा । थाहा नगरपालिकामा पर्दछ कटुञ्जे । ८८ वर्षीय उनी सल्लेमा जन्मिएका थिए । कटुञ्जे राम्रो भएपछि उनी त्यहाँ आएका रहेछन् । ८६ वर्षकी बुढी बितेपछि उनी बुढी सम्झेर पूरै भावुक बने । फर्सी उसिनेर खाँदै हामीसँग कुरा गर्दै गरेका उनी टी–सर्ट र ट्राउजरमा थिए ।

घरकै पिढीमा बसेर कुरा गरेका उनी बाख्रालाई अघाउने र खोर्सानीको बोट पोलेर आएको भन्दै थिए । लामो हरियो घरमा ढोकैढोका र झ्यालैझ्यालले घर सुन्दर बनाएको थियो । सम्म ठाउँ पारिलो र उँचो ठाउँमा रहेको उनको घर अगाडि प्रेयर फ्लयाग मज्जाले हल्लिरहेका थिए । उनको एक पार्टी खोल्न मिल्ने परिवार रहेछन् । जनाति भइसकेका उनको ५० बढी परिवार रहेको सुनाए ।

आँसु भावको उत्कर्ष हो । बुढी सम्झँदै उनी भक्कानिन्थे । म कुरा छलाउँथें । फेरि उनी त्यही आउँथे । कति प्रेम रहेछ बुढाबुढीको झैं लाग्यो । जेठो छोरा पनि बितिसकेको र जेठाको आठ वटा छोराछोरी रहेको बताउँदै थिए । आफूलाई खानपिन ठीक र निन्द्रा राम्रो भएको बताउँथे । नीलो बार्दलीको लामो घरमा उनका दुःख सुनाउँदा उनी पनि रातोबाट नीला भए । धेरैबेर बुढो मान्छे रोएको नहेरौं भनेर कुरा छलाएर टाप ठोकियो ।

बाटोमा पत्कर लेराउँदै गरेका मान्छेहरु भेटिए । ठूलो सेतो धोक्रोमा बोक्नसक्ने जति पत्कर बोक्दै बाटोमा भेटिएका जति सबैलाई मन्द मुस्कान फर्काउँदै बोल्न खोजे जस्तो गर्दथे ती मान्छेहरु ।

हिँड्दै जाँदा माथि डाँडाबाट देखिएको आलुबारीको चित्रले सम्मोहित गर्‍यो । यति मज्जाको चित्र लाग्यो कि कुनै सुप्रसिद्ध कलाकारले पेन्टिङ गरे जस्तै ।

सुकेका सल्लाका पात पत्कर सोहर्न गाउँले हिँडेको प्राचीन बाटो रहेछ । चिप्लिएर लडिएला कि भनेर हल्का सुस्त चालले तेर्साे खुट्टा टेक्दै लागियो वनको ओरालो । बीचमा गएर बाटै देखिएन । कसैले गुगल लगाए, कसैले के ! निर्जन वनमा हाम्रोमात्रै आवाज सुनिन्थ्यो । मान्छे नभेटिएपछि गुगलकै सहारा भयो ।

पत्कर लिएर घर फर्किरहेकी विमला बिडारी भेटिइन् । उनले भनिन्– ‘टिस्टुङ बज्रबाराही, ठुलतरान, शिखरखेल, गोलभेंडालाई बचाउन राखिएका प्लास्टिकले आफ्नो गाउँमा गर्मी चढ्यो ।’

वातावरणीय विज्ञ जस्ता उनका कुराले म उद्वेलित भएँ । धुलो उडाउँदै अगाडि हिँडेको टोली देखेर उनले सोधिन्– ‘किन आज बस पाएन र ? यत्रा मान्छे किन हिँडेर आएका ?’

मैले भनें– ‘बस नपाएर हैन, हिँड्न हिँडेका । हिँड्ने काम गर्ने मान्छेहरु हुन् यी ।’

उनले सोधिन्– ‘हिँड्ने पनि काम हुन्छ कहीँ नचाहिँदो कुरा !’

मैले भने– ‘आमा यिनीहरु हिँड्ने काम हैन, हिँड्ने रोग नै लागेका मान्छेहरु हुन् ।’

आमाले भनिन्– ‘ह्या नचाहिँदो कुरा ! हिँड्ने पनि कहीँ रोग लाग्छ ।’

उनले त्यसो भनिरहँदा बुङबुङ धुलो उडाउँदै हिँडेकाहरु तल पुगिसकेका थिए ।

तल पुग्दा देखियो शिखरखेल, फर्सीखेल गोरेटो बाटो देखाउने नक्सा । थाहा नगरपालिका नगर कार्यपालिकाको कार्यालय मकवानपुर भनेर बाटो बनाउने सूचना पाटी पढियो । सूचनापाटी नजिकै भेटियो नक्कली महर्जन । बज्रबाराही टिस्टुङकी उनले नाम भन्न अप्ठेरो मान्दै आफ्नो दुःख सुनाइन्– ‘खेती किसानी गर्नुपर्दछ । बुढा दुःख पाएर बिमारी भएर औषधोपचार गराइरहेको छ । बुहारी विदेश गएको छ । छोरीको विवाह भइहाल्यो, मलाई कस्तो दुःख छ ।’

दुःख भए पनि जोड बेजोडले हाँस्ने नेपाली संस्कृति नै हो । उनले पनि बेजोडले हाँस्दै भनिन्– ‘दुःखसुख त कति आयो कति हैन यो जीवनमा, तर मेरो नाम नै अलिक भन्न नहुने खालको छ । नक्कली कसले राखेको होला हाहाहा ।’

उनलाई भेटेर अगाडि बढेपछि टिस्टुङे राजाको दरवार भेटियो । खण्डहर जस्तै बनेको टिस्टुङे राजाको दरवार सामान्य नेपालीको घर जस्तै रहेछ । जस्ता हालेको तीन वटा झ्याल र एक ढोका । तल धारो । कम्पाउन्ड लगाएको, मौलो गाडिएको थियो । ढलेको लामो रुखले घर पछाडि पहरा दिएको सैनिक जस्तै थियो । घरले जीर्णाेद्धार खोजेको रहेछ ।

अलिक अगाडि बढेपछि थाहा नगरपालिका ६ नम्बर वडा कार्यालय जाने बाटो देखियो । त्यसभन्दा अलिक अगाडि होटल टिष्टुङ कटेज थियो । आजको साँझको भोजन त्यही थियो । एकादशी भए पनि प्रायःले मासुभात खाए र मैले पनि । भोकले आतुर भएकाहरु भकाभक भात खान थाले । एकै पल्ट ३० जनालाई खुवाउन पाउँदा साहुजी पनि खुशी भए ।

मान्छेहरुसँग कुरा, खोला–छहराको संगीत, रुखको रमझम, चउरको चमचम, मान्छेका कहानी, गजबको आलुबारी, बज्रबाराही देवी भगवतीको स्थान, हेटौंडा जाने राजमार्ग हेर्दै, भोक मार्दै गाडीमा बसेर बेलुका घर आउँदा पौने आठ बजेको थियो ।

गाडीमा बसुन्धारा निवासी राम श्रेष्ठले घरमा फोन गरे । बहुत मिस भयो परिवारको भनेर । म छक्क परें । परिवारको याद आयो भनेको त कुकुरको पो रहेछ । उनको कुकुरको नाम लोभो रहेछ । भिडियो देखाए । कुकुरले मुखले च्यापेर मन्दिर जाँदा ढक्की लगिदिँदै गरेको । छक्क परें ।

उनले अझै छक्क पार्ने गरी भने– ‘हाम्रो पाँच जनाको परिवार छ भन्छौं छोराछोरी, बुढी, म र लोभो । उसलाई हामी भोजमा पनि लैजान्छौं । छोराछोरी बरु आफ्नो कोठामै बसिरहन्छन्, लोभो यसोउसो गर्दै हाम्रो कोठामा आउँछ, उसले घरको साँचो राखिदिन्छ । हामी जानेबित्तिकै च्यापेर लेराउँछ । तरकारी किन्दा ६ पल्ट होस् तरकारी च्याप्दै भित्र लगेर राख्छ । केही भन्नैपर्दैन भन्या ! सब आफैं गर्दछ ।’

राम श्रेष्ठले ओर्लने बेलामा भने– ‘सर कुकुर त मान्छे जस्तै भैसक्यो भन्या ! मान्छे चाहिँ कुकुर जस्तै । यसलाई बिमारी पर्दा अस्ति सलाइन पानी हालेर बेडमा सुताएर ल्याएको ।’

मान्छे र कुकुरको सम्बन्धको कथा धेरै पढेको छु । हाचिको संंसार प्रसिद्ध कुकुरको कथा हो । जापानमा उसको सालिकमा फोटो पनि खिचेर आएको छु । रामजीले कुकुरको कथा भनिरहँदा मलाई हाचिको हेरें झैं भइरहेको थियो ।