चिरफारमा रेशम चौधरीको प्रश्न–टीकापुर घटनाका दोषी हामी कि विजय गच्छदार र रामजनम चौधरी ?

पुस २६ मा विश्वासको मत लिँदै गर्दा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले संसदबाट कानून बनाएरै रेशम चौधरीलाई रिहा गर्ने आश्वासन दिएका थिए । रेशम चौधरीमाथि अन्याय भएको प्रधानमन्त्रीले संसदमै बताए । माओवादी अध्यक्षसमेत रहेका प्रचण्डले यसअघिका विभिन्न कार्यक्रमहरूमा पनि रेशम ‘निर्दोष’ रहेको अभिव्यक्ति दिँदै आएका छन् ।

वैशाख ८ गते माओवादी केन्द्रले कैलालीको गौरीगङ्गा नगरपालिकास्थित मसुरियामा आयोजना गरेको पार्टी प्रवेश कार्यक्रममा बोल्दै अध्यक्ष प्रचण्डले भने, ‘रेशम चौधरीको टीकापुर घटनामा कुनै संलग्नता छैन, उनी निर्दोष छन् । तर, उनलाई फसाइएको छ ।’

उनले त्यो वेला रेशम चौधरीलाई ‘फसाइएको’ बताएका थिए । ‘घटनामा सामेल नहुने व्यक्ति अहिले जेलमा छन्’, प्रचण्डले भनेका थिए, ‘दोस्रो चोटि प्रधानमन्त्री हुँदा रेशम चौधरीलाई मैले नयाँ दिल्लीमा भेटेको थिएँ । त्यति वेला मिडियामा ठूलो आलोचना भएको थियो । मैले रेशमलाई भेट्न नहुने केही कारण छैन । मैले रेशमलाई बाहिर पनि भेट्न सक्छु, भित्र पनि भेट्न सक्छु ।’

देशकै प्रधानमन्त्रीले एक नाबालकसहित ८ सुरक्षाकर्मीको ज्यान जाने गरी २०७२ भदौमा भएको घटनामा संलग्न भएको पुष्टि गर्दै आजीवन कारावासको सजाय भोगिरहेका रेशमलाई कुन आधारमा ‘निर्दोष’ भनिरहेका छन् त ? के टीकापुर घटनामा रेशम ‘निर्दोष’ नै हुन् ? प्रधानमन्त्रीले भने झैं के रेशम उक्त घटनामा संलग्न थिएनन् ?

यी सबैको उत्तर रेशम चौधरीले आफ्नो पुस्तक चिरफारमा उल्लेख गरेका छन् । घटना भएको अहिले करिब ७ वर्ष पुरा भइसकेको छ । रेशम चौधरीले घटनाको करिब साढे दुई वर्षपछि उक्त पुस्तक प्रकाशन गरेका थिए । त्यो वेला उनी फरार थिए । जिल्ला अदालत कैलालीमा आत्मसमर्पण गर्नुभन्दा अघिसम्मको परिवेश राखेर उनले आफूलाई किताबमा ‘निर्दोष’ भएको प्रस्टीकरण दिएका छन् ।

उनले पुस्तकमा भदौ ७ गतेको घटनालाई मात्रै एक पक्षीय रूपले विश्लेषण गरेको तर, भदौ ८ गते ८७ जना थारुहरूको घर जलाएको विषयमा सबै सरोकार निकाय मौन रहेको आरोप लगाएका छन् ।

उनले पुस्तकमा भदौ ७ गतेको घटनालाई मात्रै एक पक्षीय रूपले विश्लेषण गरेको तर, भदौ ८ गते ८७ जना थारुहरूको घर जलाएको विषयमा सबै सरोकार निकाय मौन रहेको आरोप लगाएका छन् ।

‘टीकापुरको ओम शान्ति भवनमा एउटी थारु थरकी महिला बच्चासहित सेन्टर लिइरहेकी थिइन् । ती महिलालाई उद्धार गरेर धनगढीसम्म पुराइदिन लाख बिन्ती गरियो । तर, मानव अधिकारकर्मी सुदीप पाठक कर्णाली पुगेर माछा भात खाएर रमाए’ उनले पुस्तकमा लेखेका छन् ।

भदौ ७ गतेको घटनालाई रेशम चौधरीले ‘संयोग र भूकम्प जस्तै’ भएको व्याख्या गरेका छन् ।

सरकारी कार्यालयहरूमा भाद्र ७ गते ‘थरुहट र थारुवान प्रदेश’ लेखन कार्यक्रम आयोजना गर्ने तयारी थाहा पाएपछि आफूले त्यो कार्यक्रम केही दिनपछि सार्न र उक्त दिन टीकापुर नभई गाविस केन्द्रित गर्न आग्रह गरेको । तर, रामजनम चौधरीले प्रतिवाद गरेको रेशमको प्रस्टीकरण छ ।

आन्दोलनको धरातलमा नभएर पनि हैकम चलाउन खोज्ने नेतृत्वको कमजोरीले घटना हुन गएको रेशमले पुस्तकमा उल्लेख गरेका छन् । पुस्तकमा उनले अर्काे सनसनीपूर्ण कुराको पनि खुलासा गरेका छन् । उनका अनुसार २ वर्षका बालक टेकबहादुर साउदको मृत्यु आन्दोलनकारीबाट नभए प्रहरीको गोलीबाट हुन गएको पुस्तकमा उल्लेख गरेका छन् ।

उनले ६ गते इलाका प्रशासन कार्यालयमा आफूलाई भित्तेलेखनको बारेमा थाहा नभएको र आफू थरुहट आन्दोलनको संयोजक नरहेको स्पष्ट पारेका थिए ।

७ गते (घटनाको दिन) एसएसपी लक्ष्मण न्यौपानेलाई घटना हुन नदिन आफूले सुरक्षाबारे जानकारी गराएको तर, अरु वेला आफ्नो कुरा गम्भीर रुपमा सुन्ने न्यौपानेले त्यो दिन ‘तपाईं आन्दोलनकारीहरूको कुरा सुनेर हुन्छ’ भनेकोसमेत उल्लेख गरेका छन् ।

आन्दोलनका केन्द्रीय संयोजक रामजनम चौधरीलाई रेशमले भनेको कुरालाई पुस्तकमा यसरी उतारेका छन् । ‘भित्ते लेखनको गाविस केन्द्रित गरौं । सोच विचार नगरी अकस्मात् यस्तो कार्यक्रमले मान्छे मर्छन् दाइ ।’

रामजनमको जवाफ, ‘मरे मर्छन् नि ! दुई चार जना नमरे त पहिचान पनि पाइँदैन भाइ ।’

त्यसपछि फोन काटेको पनि पुस्तकमा छ ।

यता आफ्नो कुरा कसैले मान्ने अवस्था सृजना नभएपछि आफू त्यति वेलै अब जेसुकै होस् भनेर बर्दिया निस्केको रेशमले पुस्तकमा लेखेका छन् ।

बर्दियामै रहेको वेला एसएसपी लक्ष्मण न्यौपानेसहित २६ जना मारिएको समाचार आफूले थाहा पाएको उल्लेख छ । (पछि नाबालकसहित ८ सुरक्षाकर्मीको ज्यानको पुष्टि हुन्छ ।)

७ गते (घटनाको दिन) एसएसपी लक्ष्मण न्यौपानेलाई घटना हुन नदिन आफूले सुरक्षाबारे जानकारी गराएको तर, अरु वेला आफ्नो कुरा गम्भीर रुपमा सुन्ने न्यौपानेले त्यो दिन ‘तपाईं आन्दोलनकारीहरूको कुरा सुनेर हुन्छ’ भनेकोसमेत उल्लेख गरेका छन् ।

त्यही वेला रेशमलाई शेरबहादुर देउवाको फोन आउँछ ।

‘के भयो रेशम ?’

‘दाइ म बर्दिया आएको छु । सबै बुझेर फोन गर्छु ।’

त्यसपछि रेशमले पत्रकार गणेश चौधरीलाई फोन गर्छन् । (गणेश चौधरी अहिले नागरिक उन्मुक्तिबाटै जानकी गाउँपालिकाको अध्यक्ष छन् ।)

‘अरू कुरा त्यस्तै हो, पहिला तपाईं बाँच्नुहोस् । सुरक्षित रहनुहोस् प्लिज’, पत्रकार गणेश चौधरीले रेशमलाई सुझाव दिन्छन् ।

यो घटना भएको दिन अर्थात् भदौ ७ गतेकै कुराकानी हो । त्यसपछि आफू भारत पसेको उनले पुस्तकमा उल्लेख गरेका छन् ।

भारतबाटै शेरबहादुर देउवालाई फोन गरेको र आफ्नो व्यवसायमा भएको क्षतिबारे बताएपछि क्षतिपूर्ति पाउने आशा देखाएको पुस्तकमा छ ।

दिल्लीमा केपी ओली जाँदा भेट्न आफू लखनउबाट पुगेको तर, ओलीले नचिनेपछि आफू फर्किएको प्रसङ्ग पनि छ । त्यसपछि दिल्लीमा प्रचण्डलाई भेटेको प्रसङ्ग रेशमले उतारेका छन् । प्रचण्डलाई भेट्न जाँदा ऋषि धमलाले अन्तर्वार्ता लिने र निर्दोष सावित गराउनेदेखि भवानी राणाले ‘तपाईं निर्दोष हो, नेपाल जाऊ’ भनेकोसम्मका कुरा लेखेका छन् ।

खाना खाँदै गर्दा प्रचण्डसँग रेशम चौधरीको भेट भयो । प्रचण्डले सोधे, ‘के छ तपाईंको हाल खबर ?’

रेशमले टाउको हल्लाउँदै ‘ठीक छ’ भने ।

‘तपाईं त्यो घटनामा त हुनुहुन्न’, प्रचण्डले फेरि सोधे ।

‘थिइनँ म बर्दिया थिएँ’, रेशमले छोटो जवाफ दिए ।

‘ए त्यसो भए ठीक छ । अब यो एक हप्ता जति लाग्छ । सबै ठीक होला’, प्रचण्डले रेशमलाई ढाडस दिए ।

उनले पुस्तकमा प्रचण्डलाई राजनेताको संज्ञा दिएका छन् ।

पुस्तकमा रेशमले भदौ ७ गते यति धेरै संख्यामा थारु नागरिकहरू कसरी त्यहाँ पुगे भन्नेबारे आफू अनुत्तरित रहेको बताएका छन् । टीकापुर घटनालाई दरबार हत्याकाण्ड जस्तै रहस्यमयी उल्लेख गर्दै अन्तर्राष्ट्रिय स्तरबाट छानबिन भए ठूलाहरू पनि पक्राउ पर्न सक्ने उनको सङ्केत छ ।

पुस्तकमा रेशमले भदौ ७ गते यति धेरै संख्यामा थारु नागरिकहरू कसरी त्यहाँ पुगे भन्नेबारे आफू अनुत्तरित रहेको बताएका छन् । टीकापुर घटनालाई दरबार हत्याकाण्ड जस्तै रहस्यमयी उल्लेख गर्दै अन्तर्राष्ट्रिय स्तरबाट छानबिन भए ठूलाहरू पनि पक्राउ पर्न सक्ने उनको सङ्केत छ ।

आफू भारतमा हुँदा छोराले साइकलको लागि गरेको जिद्दीलाई उनले भावुकसँगले प्रस्तुत गरेका छन् । छोराको जिद्दी र आफ्नो अवस्थाबारे लेखेको आलेखपछि एक पाठकले छोरालाई साइकल किनिदिएको प्रसङ्ग पनि पुस्तकमा छ ।

खडकबहादुर सिंह र गोपाल भुटानीको सालिक बनाएका रेशमले पुस्तकमा जगतपुरमा जगतराम हमालको सालिक बनाउने रहर रहेको लेखेका छन् ।

उनले आफ्ना मागबारे उल्लेख गर्दै भनेका छन्, ‘भौगोलिक-सांस्कृतिक पहिचानसहितको प्रदेश मागेका हौं । जातीय राज्य होइन । हामीलाई जातीय पहिचान होइन, पहिचानको भूगोल देऊ भनेका हौं ।’

उनले तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीलाई भूमिगत अवस्थामै लेखेको पत्र पनि उल्लेख गरेका छन् ।

पत्रमा भनिएको छ, ‘टीकापुरमा ठूलो दुर्घटना भयो । दुर्घटना घटाउने थारु संघर्ष समिति (सभासद्) तर्फका मन्त्री भए । घटना हुलमुलमा भयो । जिम्मा वैद्यले लिए । घटना कसको कमजोरीले भयो ? घटेपछि पन्छिन पाइन्छ ?’

उनले ओलीलाई लेखेको पत्रमा ‘जुलुस अलि ठूलो छ, कर्फ्यु लगाउनुपर्ला’ भनेर आफैंले प्रमुख जिल्ला अधिकारीलाई भनेको र निकै प्रयास गर्दा पनि जुलुस नरोकिएपछि सशस्त्र प्रहरीको प्रमुखलाई खबर गरेको भन्दै आफू दोषी नरहेको प्रस्ट पारेका छन् ।

उनले त्यही पत्रमा आफूले ‘यस्तो जुलुस बजारमा लानु हुँदैन, हिंसा हुनसक्छ’ भन्दाभन्दै ‘जानुपर्छ, मार्नुपर्छ, मर्नुपर्छ’ भन्ने मन्त्री भएकोसमेत उल्लेख गरेका छन् । ‘घटनाको जिम्मा लिने तपाईंहरूसँगै बसेर भोज खाने, अनि घटना नगरौं भन्ने म चाहिँ राष्ट्रघाती हुने’ रेशमले ओलीलाई पत्रमा प्रश्न गरेका छन् ?

उनले रामजनम चौधरीलाई स्वास्थ्यमन्त्री बनाएको कुरा उल्लेख गर्दै लेखेका छन्, ‘अधिकारको लागि आन्दोलन गर्ने थारुहरू आज जेलमा हुने अनि थारु आन्दोलनको संयोजक मन्त्री बन्ने यो कस्तो चालामाला हो ?’

उनले पत्रमा भनेका छन्, ‘थारु कल्याणकारीका अध्यक्ष धनीराम भूमिगत हुनुपर्ने अवस्था आउने तर, केन्द्रीय संयोजक रामजनम मन्त्री बन्ने ।’

उनले त्यो वेला केपी ओलीलाई मात्रै पत्र लेखेनन् । विजयकुमार गच्छदारलाई पनि पत्र लेखे । उनले पठाएको पत्रमा गच्छदारलाई ‘पहाडे शासक गद्दार हुन्’ भन्दै आफूहरूलाई जबरजस्ती आन्दोलनमा लगाएको आरोप लगाएका छन् । उनले सो पत्रमा विजय गच्छदारलाई ‘हरुवा गच्छदार’को संज्ञा दिएका छन् ।

उनले रामजनम चौधरीलाई स्वास्थ्यमन्त्री बनाएको कुरा उल्लेख गर्दै लेखेका छन्, ‘अधिकारको लागि आन्दोलन गर्ने थारुहरू आज जेलमा हुने अनि थारु आन्दोलनको संयोजक मन्त्री बन्ने यो कस्तो चालामाला हो ?’

उनले शेरबहादुर देउवालाई लेखेको पत्र पनि पुस्तकमा उतारेका छन् । त्यसमा उनले टीकापुर घटनालाई राजनैतिक र आकस्मिक घटना भएको बुझाएका छन् ।

पुस्तकमा उनले राजनैतिक चिठीमात्रै नभई श्रीमती, छोरा र बहिनीलाई लेखेको चिठी पनि उल्लेख गरेका छन् ।

केपी ओलीलाई बाजे भन्दै पुस्तकमा व्यंग्य गरेका छन् । रेशमले माओवादी र मधेसी नेताहरूलाई पनि व्यंग्य गरेका छन् । उनले थारु नेताहरूको नाम नै उल्लेख गरेर रामजनम र विजय गच्छेदारलाई पनि व्यंग्य गरेका छन् । कांग्रेसका शेरबहादुर देउवा र विमलेन्द्र निधिलाई पनि व्यंग्य गरेका छन् ।

‘टीकापुर घटना एउटा संयोग हो भूकम्प जस्तै’ भनेर पुस्तक सुरु गरेका रेशमले अन्तिमतिर षड्यन्त्रको सङ्केत पनि गरेका छन् । ‘टीकापुर नै नभए पनि एक न एक ठाउँमा सुनियोजित घटना घटाउन सरकार पक्ष तत्पर थियो’, उनले लेखेका छन् ।

‘टीकापुर घटना एउटा संयोग हो भूकम्प जस्तै’ भनेर पुस्तक सुरु गरेका रेशमले अन्तिमतिर षड्यन्त्रको सङ्केत पनि गरेका छन् । ‘टीकापुर नै नभए पनि एक न एक ठाउँमा सुनियोजित घटना घटाउन सरकार पक्ष तत्पर थियो’, उनले लेखेका छन् ।

एसएसपी लक्ष्मण न्यौपानेसहित दुई प्रहरी निरीक्षकको हत्या हुँदासम्म पनि नजिकै हतियारसहित रहेका सशस्त्र प्रहरीले उद्धार नगरेको र मूकदर्शक भएको उनको आरोप छ ।

घटनापछि भदौ ८ गते कर्फ्यु लागेको वेला तिनै सुरक्षा निकाय, सेना, प्रहरी सशस्त्र प्रहरीको बीचमा टीकापुरमा थारुका घर, पसल, होटल र एफएममा आगजनी र लुटपाट गरिएको आरोप लगाएका छन् ।

उनले पुस्तकको अन्त्यमा लेखेका छन्, ‘दोषी लक्ष्मण, धनीराम रेशम हुन् कि गच्छदार, रामजनम ? पूर्व-पश्चिमका जनतामा विभाजन ल्याउने सिटौला-रावल कसरी निर्दोष ? त्यसैले अबको सरकारले सन्तोष, देवेन्द्र यादवलाई दोषी देख्नुभन्दा उपेन्द्र, राजेन्द्र यसका खेलाडी हुन्, बेलैमा बुझ्नुपर्छ ।’

रेशमले पुस्तकमा वा ! क्या जाति हुन्थ्यो !, न्यायालय कहाँ छ ?, थारु हारेको छ, भूकम्प आउँदैछ, हेरियो, लगायतका दर्जन बढी कविताहरू राखेका छन् ।