एमाले महाधिवेशनको समीक्षा- ओलीको देवत्वकरण कि निर्विकल्प नेतृत्व निर्माण ? – Nepal Press
नेपाल चिन्तन

एमाले महाधिवेशनको समीक्षा- ओलीको देवत्वकरण कि निर्विकल्प नेतृत्व निर्माण ?

नेकपा (एमाले) को एतिहासिक १०औं राष्ट्रिय महाधिवेशन भर्खरै सम्पन्न भएको छ । यो महाधिवेशनले केही तत्कालीन ठूला चुनौतीलाई परास्त गर्दै आगामी नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनको मुलप्रवाहको दिशा ग्रहण गरेको छ । यद्यपि विपक्षी कम्युनिष्ट वा गैरकम्युनिष्ट शक्तिहरूले एमाले पार्टी, नेतृत्व र कार्यक्रमको विषयमा आम जनतामा भ्रम छर्ने प्रयत्न भने गरिरहेका छन् । त्यसैले, दशौं महाधिवेशनमा उभिएको एमालेले भ्रम र प्रचारात्मक होइन्, सही विचारको आधारमा नतिजामुखी व्यवहारहरूमार्फत जवाफ दिनुपर्नेछ ।

महाधिवेशन र भ्रम तथा घेराबन्दीको पराजय

राष्ट्रियताको कोणबाट अघोषित ध्रुवीकरण विकास हुने क्रममा एमालेविरुद्ध इतरका सम्पूर्ण शक्तिहरू एक भएर घेराबन्दीको प्रयास गरिरहँदाको बीचमा यो १० औं महाधिवेशन सम्पन्न भएको छ । यो महाधिवेशनले नेपाली राजनीतिक सतहमा पैदा भएका केही महत्वपूर्ण, आशंकापूर्ण र भ्रामक प्रश्नहरूको जवाफ दिएको छ ।

पहिलो, पार्टीबाट एउटा समूह बाहिरिएको र थप केही समूहहरू भित्रिएको अवस्थामा एमाले पार्टी थप गुटहरू र समानान्तर नेतृत्वको समस्यामा फस्छ भन्ने भ्रम छर्ने काम भएको थियो । सो विषयमा महाधिवेशनले व्यवहारिक रुपमा नै अत्यन्तै सानदार जवाफ दिएको छ । झण्डै ९० प्रतिशतभन्दा धेरै प्रतिनिधिहरू मिलेर नेतृत्व निर्वाचित गरेका छन् । जसमा एकता प्रकृयामा रहेका सबै धारको उचित सम्बोधनसमेत गरिएको छ । साथै महाधिवेशनले औपचारिक एवं अनौपचारिकरूपमा पूर्वमाओवादी र एमालेभित्रको १० बुँदे समूहको अन्त्य गरेर एकढिक्का संगठनात्मक नेतृत्वको निर्माण गरेको छ । १० औं महाधिवेशनले देखाएको यो अभुतपूर्व एकता नेपाली राजनीतिमा नै एउटा नमूना अभ्यास हो ।

राष्ट्रियताको कोणबाट अघोषित ध्रुवीकरण विकास हुने क्रममा एमालेविरुद्ध इतरका सम्पूर्ण शक्तिहरू एक भएर घेराबन्दीको प्रयास गरिरहँदाको बीचमा यो १० औं महाधिवेशन सम्पन्न भएको छ । यो महाधिवेशनले नेपाली राजनीतिक सतहमा पैदा भएका केही महत्वपूर्ण, आशंकापूर्ण र भ्रामक प्रश्नहरूको जवाफ दिएको छ ।

दोस्रो, पार्टी अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीको नेतृत्वमा भएको संघीय तथा सबै प्रदेशस्तरका सरकारहरूबाट एमाले बाहिरिने अवस्था भएपछि र माधव नेपालको नेतृत्वमा केही व्यक्तिहरू पार्टीबाट बाहिरिएपछि दलगत र आमजनताकोबीचमा एमाले कमजोर शक्तिमा रुपान्तरण भएको भ्रम छरिएको थियो । यस्तो प्रकारको भ्रमलाई महाधिवेशनको उद्घाटन सत्रले ठाडै जवाफ दिएर भ्रम प्रचारकहरूको मुखमा बुझो लाइदिएको छ । जसको प्रमाणको रुपमा चितवन महाधिवेशनमा इतिहासमा नै पहिलोपल्ट लाखौंलाख मानिसहरूको सहभागिता हो ।

तेस्रो, विचार राजनीतिको सवालमा राष्ट्रियताको विषयलाई अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले सत्ताको प्रश्नमात्रै बनाएको भ्रम छर्ने प्रयत्न गरिएको थियो । महाधिवेशनमार्फत सिंगो एमाले पार्टी राष्ट्रिताको विषयमा एकढिक्का भएर अध्यक्षको नेतृत्वमा उभिएको छ । देशको नयाँ नक्सा प्रकाशनको नेतृत्व गर्नुभएका अध्यक्षले महाधिवेशनमा नक्साको कार्यान्वयनको पाटोलाई दह्रोसँग राख्नुभएको छ । १० औं महाधिवेशनले एमालेलाई राष्ट्रियताको सही पहरेदार शक्तिको रूपमा पुनः दह्रोसँग स्थापित गरेको छ ।

मुलप्रवाह निर्माणको प्रश्न

वडा अधिवेशन, पालिका अधिवेशन र महाधिवेशन प्रतिनिधि छनौटको प्रकृयाबाट नै कम्युनिष्ट पार्टीको निर्विकल्प मुलधार र देशको बलियो पार्टीको रुपमा एमालेलाई बनाउने संकल्पका साथ सम्पुर्ण सदस्यहरूले एकता र ध्रुवीकरणको विषयलाई आत्मसात गरेका थिए । जसको आधार भनेको नेतृत्वले अगाडि सारेको विचार नै थियो । नेपालको राजनीतिक इतिहासले एउटा व्यवहारिक जवाफ आफैं दिँदै आएको छ कि, कुनै पनि फुटपरस्त गुटहरूले समान राजनीतिक कार्यक्रममा प्रतिस्पर्धाका आधारमा अगाडि बढ्न सक्दैनन् । फुटको बिन्दुबाट बरु फुटपरस्तहरूको अन्त्यको सुरूआत हुन्छ ।

पार्टी वा नेतृत्व निर्माण गर्ने विषय सामान्य कुरा होइन । त्यो एउटा एतिहासिक आवश्यकता, प्रकृया, विचार, कार्यक्रम, आन्दोलन, रुपान्तरण, आदि चरणहरू पार गर्दै निर्माण भएको हुन्छ । त्यति मात्रै होइन्, मुलधार राजनीति वा आन्दोलन वा सत्ताको वैधानिकताको प्रश्न भनेको जनअनुमोदन र शक्तिसन्तुलनसँग पनि उत्तिकै जोडिएको हुन्छ । तर, यहाँनेर एउटा सत्य पनि सँगै हुन्छ की, मुलधार, आन्दोलन वा सत्ताको अस्तित्व निश्चित विचार वा शक्तिको नेतृत्वमा निरपेक्ष रुपमा रहन पनि सक्दैन् । त्यो हरेक समय संघर्ष र संकटकोबीचबाट गुज्रिरहेको हुन्छ ।
नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलन वा नेपाली राजनीतिक आन्दोलनले ७ दशक भन्दा धेरै समय व्यवस्था स्थापनाको निमित्त संघर्ष गरिसकेका छन् ।

दोस्रो, नेतृत्व केन्द्रिकरण वा जनवादको माध्यमबाट नेतृत्व निर्माणको विषय भनेको निरपेक्ष रुपमा आन्दोलनमा कार्यान्वयन हुने विषय होइनन् । विचार तथा कार्यक्रम निर्माणको सन्दर्भमा जहिलेपनि जनवादको प्रश्न नै मुख्य हो । पार्टी निर्माणको सवालमा वा संकटको समयमा वा लक्ष्य प्राप्तिको समयमा विचार वा कार्यक्रमको विषयमा जनवाद वा लोकतन्त्रको प्रयोग भइसकेपछि सहमतिको माध्यमबाट नेतृत्वको निर्माण गर्ने गरिन्छ ।

कमजोर सम्झौता वा अपरिपक्कताको कारण संघर्षद्वारा प्राप्त उपलब्धिको दिगो व्यवस्थापनमा समस्या देखिने गरेको छ । तर, पछिल्लो आन्दोलन र संविधानले समाजवादी राजनैतिक विचारधारा वा व्यवस्थालाई सम्बोधन गरिसकेको छ । अब त्यसलाई कार्यान्वयन गर्ने वा संघर्षबाट निर्माणको चरणमा नेपाली राजनीतिक आन्दोलन प्रवेश गरेको छ । अस्तित्वमा रहेका माओवादी वा अन्य राजनैतिक धाराहरूले क्षणिक लाभ प्राप्तिको मार्गलाई समात्न खोजेको र निश्चित व्याक्तिको राजनैतिक सक्ता नेतृत्व मोहका कारण निरन्तर फुटको मार्गमा अगाडि बढिरहेको नतिजाले देखाएको छ । जसकारण झण्डै ३ दशक भन्दा लामो समयदेखिको एतिहासिक घट्नाक्रमलाई हेर्दा एमालेले मात्रै परिस्थिति अनुकुलन आफूलाई मुलधारको रुपमा स्थापित गर्न खोजेको र तुलनात्मकरूपमा सफल भएको सजिलै अनुभूति गर्न सकिन्छ ।

एमालेको दशौं महाधिवेशनले संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रलाई सँस्थागत गर्दै अगाडि बढ्ने व्यवहारिक संकल्प गरेको छ । साथै पार्टी भित्र अनावश्यक प्रतिस्पर्धा नभएर सहमतिको मार्गलाई जोड दिएको छ । राजनीतिमा संघर्ष निरपेक्ष विषय हो, तर संघर्षले निर्माणको चरणलाई गुजार्न सकेन वा चाहेन भने संघर्षको उपलब्धि नै उपयोगिताविहिन अवस्थामा पुग्दछ । जुन कुरा तत्कालिन अवस्थामा विपीको नेतृत्वमा भएको आन्दोलन र प्रचण्डको नेतृत्वमा भएको आन्दोलनले देखाइसकेको छ । त्यसैले आवश्यकतामा संघर्ष र निर्माणको विषयलाई आत्मसात गर्ने कम्युनिष्ट तथा बाम राजनीतिको मुलप्रवाह एमाले नै बन्ने कुरा निश्चित छ ।

महाधिवेशनमा नेतृत्व देवत्वकरण वा केन्दिृकरणको प्रश्न

एमालेको दशौं महाधिवेशनमा अध्यक्ष ओलीलाई देवत्वकरण गरिएको प्रश्न उठाइएको पाइन्छ । साथै एमालेमा लोकतन्त्र वा जनवाद कमजोर भएको र सम्पुर्ण शक्ति नेतृत्वमा केन्द्रिकरण गरिएको पनि सवाल उठाउने गरिएको छ । यि दुबै सन्दर्भहरू एमाले राजनीति नबुझेका वा निराधार आरोप लगाएर आम जनतामा भ्रम छर्न चाहनेहरूले गरेको दूषित प्रयासमात्रै हो । किनकी यी आरोपहरूमा तथ्यगत र राजनैतिक सिद्धान्तनिष्ठ आधारहरू रहेका छैनन् ।

पहिलो, एमाले पूर्णरूपमा लोकतन्त्रका विधि र प्राणालीलाई आत्मसात गर्ने पार्टी हो । यसले लोकतन्त्रलाई कमजोर बनाउने राजनीतिक अभ्यास गर्ने भन्ने कुरा हुन नै सक्दैन् । किनकी मार्क्सवाद र जबज आफैँमा पूर्णलोकतन्त्रलक्षित राजनैतिक सिद्धान्त हुन् । जसलाई एमालेले आफ्नो मार्गनिर्देशक सिद्धान्तको रूपमा स्वीकार गर्दै आएको छ ।

अध्यक्ष ओलीले अगाडि सार्नुभएको नेपाली मौलिकता सहितको समृद्ध राष्ट्र निर्माणको प्रश्न नै वास्तवमा समाजवाद प्राप्तिको लागि सही आधार बन्न सक्छ । साथै नेपाली मौलिकतामा विकास हुने समृद्धिले समस्याहरूको दिगो व्यवस्थापन पनि गर्न सक्छ । मुल विषय अध्यक्ष ओलीले सम्प्रेषण गरिसकेको सन्दर्भमा अब त्यसलाई २१ औं शताब्दीको मुर्त अर्थराजनीतिक मार्गको स्वरूप दिने कुरामा सम्पूर्ण निर्वाचित नेतृत्वहरू एक ठाउँमा उभिएर अगाडि बढ्नुपर्दछ ।

दोस्रो, नेतृत्व केन्द्रिकरण वा जनवादको माध्यमबाट नेतृत्व निर्माणको विषय भनेको निरपेक्ष रुपमा आन्दोलनमा कार्यान्वयन हुने विषय होइनन् । विचार तथा कार्यक्रम निर्माणको सन्दर्भमा जहिलेपनि जनवादको प्रश्न नै मुख्य हो । पार्टी निर्माणको सवालमा वा संकटको समयमा वा लक्ष्य प्राप्तिको समयमा विचार वा कार्यक्रमको विषयमा जनवाद वा लोकतन्त्रको प्रयोग भइसकेपछि सहमतिको माध्यमबाट नेतृत्वको निर्माण गर्ने गरिन्छ ।

यो विश्व राजनीतिमा नै भएको व्यवहारिक प्रयोग हो । एमाले पार्टीको महाधिवेशन यहिँनेर उभिएको परिस्थितिका बीचमा सम्पन्न भएको हो । त्यसैले राष्ट्रियता र पार्टीको बिरुद्धमा आएका घेराबन्दीलाई तोड्नको निमिक्त सुदृढ एकता र क्षमतावान नेतृत्वको विकास गर्नुपर्ने आवश्यकता एमालेका लागि अनिवार्य बनेको थियो । अध्यक्ष ओलीले अगाडि सार्नुभएको विचार राजनीति, दृढता र क्षमताको विकल्पमा थप उत्तम विषयलाई अर्को नेतृत्वको तर्फबाट अगाडि ल्याउने काम भएको थिएन् । त्यसैले अध्यक्ष ओलीलाई महाधिवेशनले देवत्वकरण वा उहाँमा शक्तिको केन्द्रिकरण गरेको नभई आवश्यकता वा निर्विकल्प नेतृत्वको रुपमा अगाडि सारेको हो ।

महाधिवेशन र आगामी एमाले

एउटा संकट र भीषण अन्तरसंघर्षको बीचबाट १० औं महाधिवेशनले नयाँ र एकिकृत एमालेको निर्माण गरेको छ । तर, आगामी दिनमा थप विजयका लागि भने धेरै चुनौतीहरू हाम्रासामु उभिएका छन् । महाधिवेशनले निर्माण गरेको बलियो र दृढ एकताभाव बोकेको पार्टीलाई नतिजामुखी अभियानमा प्रवेश गराउने जिम्मेवारी नवनिर्वाचित नेतृत्वको हो ।

एउटा महत्वपूर्ण विषय भनेको संविधानबमोजिम तय गरिएको समाजवादउन्मुख तत्कालीन कार्यनीति तय गर्नु हो । जुन व्यवस्था, पार्टीको मार्गनिर्देशन सिद्धान्त र तत्कालीन अवस्थाले मागले गरेको छ । नेपालको अस्थिर राजनीति र कमजोर राष्ट्रियतालाई सुदृढ बनाउन पनि समाजवादउन्मुख अर्थराजनीतिक कार्यक्रम वास्तवमा नै अब अगाडि बढाउनुपर्ने देखिएको छ । जसले मात्रै आम जनताको आधारभूत अधिकारको ग्यारेन्टी गर्दै समृद्ध राष्ट्र निर्माण गर्न सक्छ ।

राजनीतिमा संघर्ष निरपेक्ष विषय हो, तर संघर्षले निर्माणको चरणलाई गुजार्न सकेन वा चाहेन भने संघर्षको उपलब्धि नै उपयोगिताविहिन अवस्थामा पुग्दछ । जुन कुरा तत्कालिन अवस्थामा विपीको नेतृत्वमा भएको आन्दोलन र प्रचण्डको नेतृत्वमा भएको आन्दोलनले देखाइसकेको छ । त्यसैले आवश्यकतामा संघर्ष र निर्माणको विषयलाई आत्मसात गर्ने कम्युनिष्ट तथा बाम राजनीतिको मुलप्रवाह एमाले नै बन्ने कुरा निश्चित छ ।

अध्यक्ष ओलीले अगाडि सार्नुभएको नेपाली मौलिकता सहितको समृद्ध राष्ट्र निर्माणको प्रश्न नै वास्तवमा समाजवाद प्राप्तिको लागि सही आधार बन्न सक्छ । साथै नेपाली मौलिकतामा विकास हुने समृद्धिले समस्याहरूको दिगो व्यवस्थापन पनि गर्न सक्छ । मुल विषय अध्यक्ष ओलीले सम्प्रेषण गरिसकेको सन्दर्भमा अब त्यसलाई २१ औं शताब्दीको मुर्त अर्थराजनीतिक मार्गको स्वरूप दिने कुरामा सम्पूर्ण निर्वाचित नेतृत्वहरू एक ठाउँमा उभिएर अगाडि बढ्नुपर्दछ ।

दोस्रो महत्वपूर्ण विषय भनेको तय गरिएको कार्यदिशा वा कार्यनीतिलाई प्राप्ति गर्नको लागि विशाल संगठन निर्माण गर्नु नै हो । एमाले आफैंमा विधिमा स्थापित विशाल संगठन हो । तर यसलाई नयाँ सन्दर्भमा थप विस्तार र व्यवस्थित गर्नुपर्ने हुन्छ । मौलिकताको संरक्षण, राष्ट्रिय पुँजीको विकास, जनताका आधारभूत अधिकार (शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार, सामाजिक सुरक्षा, आदी) को ग्यारेन्टी, आदी र वर्तमान व्यवस्थाको थप प्रगतिशिल रुपान्तरण, आदी कार्यक्रममा अट्नसक्ने सम्पूर्ण पक्षलाई विशाल एमाले निर्माणको अभियानस्वरूप एकताबद्ध गर्ने संगठनात्मक र कार्यक्रमिक स्वरूपलाई अगाडि बढाउनु पर्दछ ।

लेखक गैरे नेकपा (एमाले) स्याङ्जाका अध्यक्ष हुन् । 


प्रतिक्रिया

One thought on “एमाले महाधिवेशनको समीक्षा- ओलीको देवत्वकरण कि निर्विकल्प नेतृत्व निर्माण ?

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *