इतिहास मोड्ने दुष्प्रयास

कुनै पनि देश वा समाजका आफ्नै विशिष्ठता हुन्छन् । कुनै पनि देश आफ्नै विशिष्ठता अनि पहिचानका आधारमा अघि बढेका हुन्छन् ।

जुनसुकै समाज, टोल, गाउँ वा देश निर्माणका क्रममा राम्रा र नराम्रा काम भएका हुन्छन् । नराम्रालाई पुनरावृत्ति हुन नदिइ नयाँ संरचनासँगै व्यवस्थाबाट देश अघि बढेको हुन्छ ।

नेपालको पनि आफ्नै बेग्लै विशेष पहिचान छ । त्यस्तै हाम्रा दुई छिमेकी देशः चीन र भारतको पनि विशेष राजनीतिक, सामाजिक अनि साँस्कृतिक पहिचानहरु छन् ।

सन् १९४९ मा निरंकुशतन्त्रबाट मुक्त भएको देश चीन र १९४७ मा अंग्रेजको गुलामीबाट मुक्त भएको देश हो, भारत । त्यसको तुलनामा भने नेपाल एक स्वतन्त्र र अभिभाज्य देशका रुपमा आफ्नो पहिचान बनाउन सफल छ ।

चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीका संस्थापक माओत्सेतुङले चिनियाँ जनतालाई स्वतन्त्र र सार्वभौम चीनका जनता बन्नका लागि ठूलो मिहेनत गरे, खुन पसिना बगाए । भारतलाई अंग्रेजहरुको दमनचक्रबाट स्वतन्त्र बनाउनका लागि महात्मा गान्धीको महत्वपूर्ण भूमिका निर्बाह गरे ।

नेपाल स्वतन्त्र नै भए पनि बाइसे र चौबिसे टुक्रामा विभक्त राज्यलाई पृथ्वीनारायण शाहले एउटै मालामा उनेर सिङ्गो देश बनाए । अहिले नेपाल पनि एक स्वतन्त्र, स्वाधीन र सार्वभौमसत्ता सम्पन्न देश हो । नेपाल एकीकरण पूर्व विभिन्न राज्य रजौटाहरु थिए । तर अहिले सुगौली सन्धिपछि नेपालको राजनीतिक अनि भौगोलिक अवस्थिति फरक छ ।

यद्यपि, त्यतिबेला नेपालमा शासन गरेका विभिन्न राजा रजौटा, राज्य र कोटहरुको पहिचान आज पनि यथावत् छन् । मल्ल एवम् लिच्छवीकाल, निरंकुश राणा शासनहुँदै राजतन्त्र अनि संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रसम्म आइपुग्दा नेपालमा धेरै उतार चढाव आएका छन् ।

नेपालको इतिहासमा कोतपर्व, भण्डारखालपर्व, प्रजातान्त्रिक लडाई, मदन आश्रित मृत्यु प्रकरण, माओवादीले सञ्चालन गरेको १० वर्षे सशस्त्र द्वन्द्व, दरवार हत्याकाण्डलगाय थुप्रै आन्दोलन तथा प्रकरणहरु भइसकेका छन् ।

मूलतः राजनीतिक घटनाक्रमले नै कुनै पनि देशको इतिहासलाई दर्शाउँछ । इतिहासमा घटेका सबै घटनाको आफ्नै पहिचान छन् । तर इतिहासकारले तथ्य र प्रमाणका आधारमा भन्दा पनि जित र शक्तिका आधारमा लिपिवद्ध गरे ।

हरेक कालखण्ड वा दशकको अवधिमा नेपालमा विभिन्न खालका राजनीतिक, आर्थिक अनि सामाजिक परिवर्तनको सामना नेपाली जनताले गरिसकेका छन् । देश भित्र हुने राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक परिवर्तनदेखि नेपालको राजनीतिलाई अन्तरर्राष्ट्रिस्तरमा पुर्याउने काम राज्य वा गैरराज्यबाट भइरहेको छ ।

देशभित्र हुने सानातिना अन्दोलन, चक्काजाम हड्तालबाहेक अन्य ठूला राजनीतिक घटनाक्रमले ल्याउने परिवर्तन वा स्थापित कुनै पनि मान्यतानै किन नहोस्, त्यसको विशिष्ठ पहिचान हुने गर्दछ । त्यही पहिचानको आधारमा मानिसहरुले अन्य सामाजिक र राजनीतिक गतिविधि अघि बढेको हुन्छ । नेपालको सामाजिक, आर्थिक अवस्थालाई विगतले प्रभाव पारेकै हुन्छ ।

हामीले विगतमा माध्यामिक तहसम्म पढेको नैतिक र सामाजिक शिक्षा अनि तीं पाठ्क्रमहरु आज सबै मेटाइएका छन् । नेपालमा पढाइने संस्कृत र नैतिक शिक्षासमेत दुई दुई दशकयता लगभग पाठ्य पुस्तकबाट हटाउने काम भयो ।

विगतको सामाजिक शिक्षामा कतिपय अनुत्तरित जिज्ञाशाहरु भए पनि राज संस्था भित्रको कोतपर्व, निरंकुश जहानियाँ राणाशाहीका पालामा भएका विभिन्न निरंकुशताका इतिहासहरु क्रमबद्ध रुपले सामाजिक शिक्षामा पढ्न पाइने भए पनि ती पाठहरु नै अब इतिहास बन्दैछ ।

२०५० साल जेठ ३ गतेको दासढुंगा जीप दुर्घटना, २०५८ साल जेठ १९ गतेको दरवार हत्या काण्ड, २०६० सालमा किर्तीपुरमा अमर लामाको गोली हानेर भएको हत्या प्रमाण लुकाउन गरिएका प्रयासका रुपमा बुझ्न सकिन्छ ।

नेपालका यी ठूला दुई हत्या काण्डमा देशीसँगै विदेशी शक्तिको पनि हात हुन सक्छ । एक सार्वभौम देशका नागरिकबीचको एकता र आपसी सद्भावलाई देख्न नसक्ने केही शक्तिले उक्त दुर्घटना गराएका हुनसक्छन् । चीर र भारतविरोधी शक्तिले खेल्नका लागि पनि नेपाल अनेक घटना गराउने र राजनीतिक अस्थिरता निम्त्याउने गरेको कुरा प्रष्ट नै छ ।

नेपालमा युद्ध चलाउने, आपसमा द्वन्द्व मच्चाउने, साम्प्रदायिक दंगा भड्काउन प्रयास गर्ने र नेपाललाई सधैं पछाडि पार्न केही विदेशी शक्ति लागेको भन्न डराउनु पर्दैन । त्यसकै परिणाम हो, मदन–आश्रित हत्याकाण्ड, दरवार हत्याकाण्ड, माओवादी द्वन्द्वलगायत विभिन्न आन्दोलनहरु पनि ।

नेपालमा अवैज्ञानिक र अपत्यारिला इतिहास कायम गर्न स्वर्णीम घटनालाई कालो इतिहास बनाउने कुचेष्टा पनि भइरहेकै छ । यसबाट पनि सचेत नागरिक सजग हुन जरुरी छ ।